Dr Mustafa Mahmud
DYSHIMET
Miku tha:
– Ti thua se Kur’ani nuk është kundërthënës. Çka thua, pra, në lidhje me ajetin:
“Kush dëshiron le të besojë, ndërsa kush dëshiron le të mos besojë” (El-Kehf, 29) dhe ajetin në të cilin All-llahu xhel-le shanuhu thotë:
“Ju s’mund të dëshironi asgjë tjetër veç se atë çka dëshiron All-llahu.” (Ed-Dehr, 30). Në një ajet thuhet se mëkatarët do të merren në pyetje për dhënien e llogarisë:
“Dëshmitë e tyre do të shkruhen dhe ata do të merren në pyetje.” (Ez-Zuhruf, 19).
“Me të vërtetë ai (Kur’ani) është nder i madh për ty dhe popullin tënd dhe ju do të merreni në pyetje” (Ez-Zuhruf, 44), ndërsa në një vend tjetër në Kur’an qëndron:
“Dhe mëkatarët nuk do të merren në pyetje për mëkatet e tyre” (El-Kasas, 78), sepse do të njihen sipas shenjave të tyre.
“Mëkatarët do të njihen sipas shenjave dhe fizionomisë së tyre dhe do të rrëmbehen për flokësh dhe për këmbësh.” (Err-Rrahmân, 41). Në një vend tjetër në Kur’an përsëri thuhet se askush nuk do ta lidhë fortë kriminelin:
“Askush s’do të mund të lidhë lidhje të forta.” (El- Fexhr, 26), në kuptimin që secili do ta marrë përsipër ndëshkimin e vetvetes:
“Sot të mjafton ajo që do të japësh llogari për vetveten.” (El-Isrâ, 14). Në këtë kuptim është edhe ajeti vijues:
“E pastaj lidhne me zingjirë të gjatë shtatëdhjetë kute…” (El-Hâkka, 32).
Në këtë i thashë:
– Këto ajete nuk janë kundërthënëse… Të mendojmë bashkërisht për këto… “Kush dëshiron le të besojë, ndërsa kush dëshiron le të mos besojë…”, ajet plotësisht i qartë dhe i kuptueshëm. Ai konfirmon lirinë e njeriut, zgjedhjen e tij të lirë… por jo lirinë të cilën njeriu e ka rrëmbyer nga Zoti, por lirinë të cilën Zoti atij ia ka dhuruar sipas dëshirës së Vet. Ajeti vijues këtë pak më afër e shpjegon: “Ju s’mund të dëshironi tjetër asgjë veç se atë që e dëshiron All-llahu”, dmth. liria e njeriut është në kuadër të vullnetit të Zotit e jo kundër tij, që në anën tjetër do të thotë se liria e njeriut mund t’i kundërvihet kënaqësisë së Zotit prej nga rrjedh edhe mëkati, por liria e njeriut asnjëherë s’mund të jetë jashtë kuadrit të vullnetit të Zotit, edhe pse mund të jetë në kundërshtim me kënaqësinë e Zotit. Kjo është çështje mjaft e koklavitur. Ne e kemi shpjeguar këtë më gjerësisht kur folëm për deterministët dhe indeterministët, ithtarët e kushtëzimit kauzal të vullnetit njerëzor, përkatësisht ithtarët e lirisë së vullnetit të njeriut. Me atë rast kemi thënë se caktimi i Zotit është njëkohësisht vetëzgjidhje, sepse Zoti xhel-le shanuhu e zgjedh për njeriun atë që është në nijetin (qëllimin) dhe zemrën e tij, që do të thotë se Zoti i dëshiron njeriut atë çka njeriu i dëshiron vetes me nijetin dhe zgjedhjen e zemrës së tij, dmth. secili njeri është i drejtuar nga ajo që e ka zgjedhur vetë. E gjithë kjo flet majft për zgjedhjen e lirë pa imponimin edhe më të vogël, sikur që flet edhe për qartësinë e këtyre ajeteve. Përveç kësaj, çështja e lirisë së vullnetit të njeriut është një ndër çështjet më të vështira në të cilat kërkohet përgjigje. Atë që ti po e sheh me kundërthënie, në të vërtetë është shpjegim dhe plotësim.
Për ajetet të cilat flasin për përgjegjësinë për veprën e bërë është e nevojshme të thuhet se çdo ajet ka të bëjë me një grup të caktuar të të marrurve në pyetje. Midis tyre do të jenë ata për të cilët do të kërkohet dëshmim, pastaj ata të cilët do të kenë shumë mëkate andaj do të njihen në fytyrë se janë mëkatarë. Ata do të jenë, sikur thotë Kur’ani “të rrëmbyer për flokësh dhe këmbësh”. Midis të marrurve në pyetje do të jenë edhe ata të cilët me kokëfortësi dhe këmbëngulje i kanë mohuar të gjitha argumentet.
Kundër tyre do të dëshmojnë duart e tyre dhe këmbët e tyre:
“Atë ditë Ne do t’ua vulosim gojët e tyre e duart e tyre do të na flasin, ndërsa këmbët e tyre do të na dëshmojnë çka kanë punuar.” (Jâsîn, 65).
Në të vërtetë, do të ketë edhe të atillë të cilët do t’i qërojnë hesapet me vetveten. Do ta mundojnë dhe përvuajnë vetveten duke u penduar fort për rastin që e kanë humbur. Në Ditën e dhënies së llogarisë ata do ta gënjejnë Zotin kur të vijnë para Tij. Gënjeshtrat e tyre do t’i mbrojnë duke u betuar rrejshëm:
“Atë ditë kur All-llahu t’i ringjallë, ata do t’i betohen Atij sikur që ju betohen juve duke menduar se me atë do të arrijnë diçka. Dije mirë! Me të vërtetë ata janë gënjeshtarë.” (El-Muxhâdele, 18).
Ata do të jenë të lidhur me zingjirë. Ebu Hamid El-Gazaliu thotë se këta janë zingjirë kauzalë.
-Ç’mendon ti për interpretimin kur’anor të diturisë së All-llahut? Kur’ani thotë:
“Me të vërtetë vetëm All-llahu e di kur do të vijë çasti dhe dita e shkatërrimit të botës, kur do ta lëshojë shiun dhe ç’ka në mitrat e nënave. Askush nuk e di se çka do të bëjë nesër dhe ku dhe në çfarë vendi do të vdesë.” (Lukman, 34).
-Kur’ani në mënyrë eksplicite thotë se All-llahu diturinë e përmendur e ka mbajtur për veti:
“Te Ai janë çelësat e të gjitha fshehtësive. Ato i di vetëm Ai.” (El-En’âm, 59).
E çka mendon psh. për mjekun i cili sot mund ta dijë se çka ka në mitra, mund ta qëllojë gjininë? Ç’të thuhet për shiun e fituar në mënyrë artificiale?
– Kur’ani nuk flet për lëshimin e shiut por flet për lëshimin e shtrëngatës, e ky është shi i mjaftueshëm i cili bie në sasi aq të mëdha saqë mund ta ndërrojë fatin e një populli, ta shpëtojë duke i sjellë mirëqenie. Ky lloj i shiut është e pamundur të prodhohet artificialisht.
Sa i përket dijes së Zotit për “atë çka ka në mitra” është e nevojshme të thuhet që dija e Zotit është gjithëpërfshirëse dhe kur është fjala për “atë se ç’ka në mitra”, nuk është fjala vetëm për gjininë e fëmijës mashkullor dhe femëror, por edhe për atë se kush do të jetë ai dhe çka do të jetë, ç’do të punojë dhe çfarë do të jetë rruga e tij jetësore prej atij çasti e deri në vdekje. Të gjithë këtë mund ta dijë vetëm Zoti xhel-le shanuhu dhe askush tjetër.
-E çfarë tregimi është ai për fronin e Zotit i cili, sipas fjalëve tuaja, përfshinë qiejt dhe tokën… për fronin të cilin e mbajnë tetë…?
Mendja jote përfshinë qiejt dhe tokën edhe pse je vetëm njeri. Si atëherë nuk mund t’i përfshijë froni i Zotit. Toka, Dielli, të gjithë planetët, yjet, galaktikat etj. barten me fuqinë e Zotit nëpër gjithësi. Si atëherë mund të habitesh kur është fjala për bartjen e fronit!
-Ç’është kjo “El-Kursijju” dhe “El-Arshu”?
Më thuaj ti ç’është elektroni, do të them se ç’është “el-kursijju”.
Më thuaj ç’është elektriciteti, do të të them se ç’është graviteti…, më thuaj ç’është koha. Ti nuk e di esencën e çkado qoftë e më
pyet mua për esencën e nocioneve “el-kursijju” dhe “el-arshu”. Bota është përplot me fshehtësi dhe këto janë vetëm disa nga ato.
Kur’ani flet për buburrecin i cili ua ka tërhequr vërejtjen buburrecave tjerë për ardhjen e Sulejmanit a.s. dhe ushtrisë së tij:
“Një buburrec tha: O buburreca, hyni në vrima tuaja qëmos t’u shkelë Sulejmani me ushtrinë e tij…” (En-Neml, 18)
– Sikur të paktën, të kishe lexuar pak për insektet nuk do të shtroje pyetje të këtillë. Shkenca për insektet është përplot me studime të përgjithshme për gjuhën e buburrecave dhe bletëve. Sot është fakt i gjithëpranuar se buburrecat kanë gjuhën e vet, sepse do të ishte absolutisht e pamundur të organizohen shërbimet në foletë, në të cilat ka nga disa qindra mijëra buburreca, të transmetohen urdhrat etj., sikur të mos ekzistonte gjuha me të cilën ato transmetohen. Prandaj nuk ka vend as për habinë më të vogël se si buburreci ka mundur ta njohë Sulejmanin. Vallë, a nuk e njeh njeriu Zotin xhel-le shanuhu?
– Si e fshin Zoti atë që njëherë e ka shkruar (caktuar)?
“All-llahu fshin çka të dojë dhe përforcon çka të dojë. Te ai është Libri Amë.” (Er-Ra’d, 39). A gabon Zoti juaj në llogaritje sikur që këtë e bëjnë njerëzit, fshijnë dhe përsëri shkruajnë, a e korrigjon Ai Vetveten sikur që ketë e bëjnë njerëzit?
-All-llahu xhel-le shanuhu i fshin mëkatet me qëllim që të të inspirojë të bësh mirë. Ai në Kur’an thotë:
“Veprat e mira, njëmend, i fshijnë të këqijat.” (Hûd, 114).
Për robërit e tij të mirë, All-llahu xhel-le shanuhu thotë:
“U kemi shpallur të bëjnë vepra të mira, të falin namazin dhe të japin zeqatin.” (El- Enbijâ, 73).
Dhe ja kështu shihet se All-llahu xhel-le shanuhu fshinë pa fshirje dhe kjo është fshehtësia e ajetit të theksuar të kaptinës Er-Ra’d të cilën e përmenda më lart.
– E çka thua për ajetin: “Exhinet dhe njerëzit i kam krijuar vetëm për atë që të më adhurojnë Mua.” (Edh-Dhârijât’ 56)?
A është Zoti i nevojshëm për adhurimin tonë?!
-Përkundrazi, ne jemi të nevojshëm ta adhurojmë dhe t’i falemi Atij!
A, e “adhuron” femrën e bukur nga dashuria të cilën ta ka imponuar apo të pëlqen, je i lumtur dhe kënaqesh me bukurinë e të dashurës sate. Zoti xhel-le shanuhu është mbi çdo gjë tjetër sipas bukurisë, madhërisë, fuqisë, etj., dhe nëse e njeh si të tillë, do Ta adhurosh dhe në atë adhurim do të gjesh lumturinë dhe kënaqësinë më të madhe.
Adhurimi te ne rrjedh nga të njohurit. All-llahu xhel-le shanuhu adhurohet nga njohja. Ndërsa njohja e All-llahut xhel-le shanuhu është kulmi i çdo njohurie dhe paraqet pikën fundore në rrugën e njohjes e cila fillon me lindjen. E para që fëmija e njeh pas lindjes është kraharori i nënës. Kjo është kënaqësia e tij e parë. Pastaj fëmija e njeh nënën, babain, familjen, shoqërinë, rrethin. Më vonë fillon ta shfrytëzojë rrethin e tij i cili tash në krahasim me të është si kraharori i dytë i nënës. Nga ai rreth, ai merr dhe shfrytëzon gjithë begatitë e tij, nga thellësitë e tokës nxjerr ar dhe diamante, nga detet margaritarë, nga arat dhe fushat mbledh lloje të ndryshme të fryteve. E gjithë kjo paraqet kënaqësinë e dytë të njohjes. Pastaj nga të njohurit e rrethit të tij tokësor kalon në të njohurit e sferave qiellore: e pushton Hënën, dërgon anije kozmike në Mars dhe lundron nga botët e panjohura duke u kënaqur edhe me një kënaqësi të madhe, me kënaqësinë e zbulimit dhe njohjes së gjithësisë. Pastaj ai kozmolundrues kthehet dhe vetvetes ia shtron këtë pyetje: kush jam unë që këtë e njoha. Me këtë pyetje ai nis një rrugë të re të udhëtimit, udhëtimin e njohjes së vetvetes me qëllim që t’i njohë dhe të zotërojë me fuqitë e tij të cilat i vë në shërbim të vetvetes dhe në shërbim të të tjerëve. Të ndihmosh veten dhe të tjerët edhe kjo është një lloj i kënaqësisë. Pas njohjes së vetvetes vjen njohja e cila paraqet kulmin e çdo njohurie, e kjo është njohja e All-llahut xhel-le shanuhu i cili ka krijuar shpirtin e njeriut dhe qenien e njeriut. Me këtë njohjen e fundit njeriu arrin lumturinë kulminante, ngase takohet me më Të Lartësuarin, me më Të Përkryerin dhe me më Të Bukurin e çdo gjëje të bukur. Ky është udhëtimi i të devotshmit në rrugën e tij të devotshmërisë. E tërë kjo është në ligjin e luleve dhe të lumturisë së begatshme. Ndërsa ajo që në jetë ka vështirësi, është ngase ai që dëshiron ta këpusë trëndafilin duhet patjetër ta fusë dorën në ferra. Ai që dëshiron ta arrijë kulmin e pafundshmërisë duhet patjetër t’i angazhojë të gjitha fuqitë e tij në mënyrë që ta arrijë këtë. Ardhja e njeriut të devotshëm deri te njohja e Zotit xhel-le shanuhu dhe heqja e perdes nga sytë, është ajo më e bukura, më e madhërishmja dhe më e larta që njeriu përgjithësisht mund ta arrijë. Një sufi i veshur me petkun e zhgunjtë thotë: “Ne gjendemi në kënaqësinë e atillë që sikur të dinin për të sundimtarët, do të përpiqeshin të na e rrëmbenin me shpata”. Kjo është kënaqësia e ibadetit të vërtetë.
Kjo është kënaqësia e ibadetit të vërtetë. Në këtë ka pjesë vetëm ai i cili është vërtet i devotshëm. Mirëpo, ajo devotshmëri Zotit xhel-le shanuhu nuk i duhet. Ai për atë nuk është i nevojshëm. Ai është i pavarur edhe nga njerëzit. Ne nuk e adhurojmë All-llahun për shkak se jemi të obliguar në këtë, por për shkak se e kemi njohur bukurinë dhe madhështinë e Tij. Në ibadetin All-llahut xhel-le shanuhu ne nuk gjejmë përçmim për njeriun, por lumturi dhe nder, gjejmë çlirimin nga të gjitha llojet e kulteve në jetën e kësaj bote, çlirimin nga çdo lloj i instinktit, epshit, lakmisë, robërimit të pasurisë etj. Duke iu frikësuar Zotit xhel-le-shanuhu nuk i frikësohemi më askujt dhe nuk qajmë kokën për asgjë tejtër. Nënshtrimi për All-llahun xhel-le- shanuhu është trimëri, ndërsa ibadeti për Atë është liri.
Përulshmëria për Zotin është nder. Njohja e Zotit është siguri. Ja ky është ibadeti i vërtetë. Ne jemi ata të cilët kemi nevojë për dobinë dhe kënaqësinë e ibadetit, sepse Zotit xhel-le-shanuhu kjo fare nuk i duhet. Ai na ka krijuar që të na japë, e jo që nga ne të marrë. Na ka krijuar që të na pasurojë me një pjesë të
përkryeshmërisë së Tij. Ai i cili çdo gjë dëgjon dhe çdo gjë sheh na ka bërë që edhe ne të dëgjojmë dhe të shohim. Ai i cili çdo gjë e di dhe çdo gjë e njeh na ka dhënë mendjen në mënyrë që edhe ne të pajisemi me një pjesë të dijes dhe shqisave të Tij, në mënyrë që të shërbehemi me një pjesë të njohjes së Tij. Ai thotë
“O njeri, përulmu Mua do të jap një pjesë të fuqisë hyjnore dhe do të mundesh t’i thuash diçkasë bëhu dhe ajo do të bëhet” (hadithi – kudssijj). Vallë a nuk ia kamundësuar këtë Isaut a.s., ashtu që Isau a.s. ka bërë atë çka e ka bërë.
Ibadeti për All-llahun xhel-le-shanuhu pra nuk është robërim në kuptimin që e kuptojmë këtë zakonisht ne. Të robërosh, në kuptimin siç kjo zakonisht kuptohet, është që zotëriu t’i marrë dhe t’i shfrytëzojë të mirat e robit të vet. Ibadeti për All-llahun xhel-le-shanuhu ka domethënie dhe kuptim plotësisht të kundërt sepse
All-llahu xhel-le-shanuhu i ka dhënë begati të panumërta dhe e ka dhuruar me shumë përkryeshmëri. Dhe kur All-llahu xhel-leshanuhu thotë:
“Exhinet dhe njerëzit i kam krijuar vetëm për atë që të më adhurojnë Mua”, kjo në esencë do të thotë i kam krijuar exhinet dhe njerëzit që t’u jap dhe t’u dhuroj dashuri, mirësi, nder, fuqi, që t’u ndaj respekt dhe hilafet në Tokë. Zoti Krijues nuk ka nevojë fare për ibadetin tonë. Ne jemi të nevojshëm për Të. Ne jemi të nevojshëm për këtë ibadet, sepse kemi nevojë për këtë nderim, këto respekte dhe këto të mira që janë të pakufishme. All-llahu fisnik na ka lejuar që të mund të “hyjmë” te Ai në çdo kohë pa u paralajmëruar dhe të mbetemi te Ai sa të duam, duke e lutur dhe duke kërkuar nga Ai çka të duam. Sa të biem në sexhde në namaz dhe të shqiptojmë “All-llahu ekber” dmth. All-llahu është më i madhi, vijmë në praninë e Zotit dhe mundemi nga Ai të kërkojmë ç’të duam.
A ka dikush tjetër te i cili mund të hyjmë kur të duam dhe si të duam?! Në këtë pikëpamje bukur thotë robi i mirë Shejh Muhammed Mutevel-li Esh-Sha’raviu:
“Mjafton që kam nderin të jem rob. Zoti i cili në madhërinë e Tij më të madhe është vazhdimisht, më pranon pa kurrfarë paralajmërimi. Por, edhe përveç kësaj e takoj kur të dua dhe kur kam dëshirë’ dhe “Ma tregoni prodhimin i cili prodhuesit të vet i tregohet pesë herë në ditë (mendon në pesë namazet ditore). Dhe i është ekspozuar shkatërrimit!”
Këto ishin vetëm disa domethënie të fshehta të ajetit i cili në shikim të parë shpie në dyshim: “Exhinet dhe njerëzit i kam krijuar vetëm për atë që të më adhurojnë Mua.”Po të mendoje pak më tepër për këtë ajet, ai te ti do të zgjonte entuziazëm dhe do ta nxiste admirimin tënd.
