Ne fillim te shekullit te 13-te Kisha Katolike Romake ishte ne nje situate pothuajse te pashprese. Ne njeren ane situata kercenohej nga korrupsioni i rende qe ndodhte brenda perbrenda. Ne anen tjeter kjo situate perballohej me nje popullaritet te mesimeve te Paulicians. Per me teper vemendja e saj ishte ndare nga pjesemarrja ne kryqezate. Shumica e veprimeve te tyre ishin drejtuar ne ndalimin e avancimit te shpejte te Islamit dhe rimarjen e Jeruzalemit:
UDHEHEQESIT E VATIKANIT DUHET TE KENE PARE NGJASHMERINE E THEKSUAR MIDIS ISLAMIT DHE UNITARIANIZMIT ASHTU SIC ESHTE PREDIKUAR DHE PREJ ARIUSIT. TE DYJA BESOJNE NE NJE ZOT. TE DYJA E PRANOJNE JEZUSIN SI PROFET. TE DYJA BESOJNE NE MARINE E VIRGJER DHE NE PANJOLLOSJEN E JEZUSIT, DHE TE DYJA PRANOJNE SHPIRTIN E SHENJTE POR HEDHIN POSHTE HYJNINE QE I ATRIBUOHET ATIJ. KESHTU URREJTJA PER ARIANET U TRANSFERUA TEK MUSLIMANET. DUKE I PARE KRYQEZATAT NGA KY ASPEKT ATO PUSHOJNE SE QENI NJE FENOMEN I IZOLUAR I HISTORISE SE KISHES, DHE KTHEHEN NE NJE PERHAPJE TE MASAKRES SE KISHES PAULINE NDAJ ARIANEVE. (“MARY AND JESUS IN THE QUR’AN”).
Nuk ka asnje qellim ne veprat e sotme per te mbuluar fenomenin e kryqezatave. Ato filluan dhe perfunduan ne konfuzion, dhe shume njerez vdiqen gjate tyre. Kryqezata e pare e cila filloi ne vitin 1096 ishte formuar, ashtu sic e permend edhe Giboni, prej hajdutesh dhe kriminelesh. Kjo ishte pasoje e Keshillit te Klermontit ne vitin 1095 ne te cilin Papa deklaroi qe cdokujt qe do te bashkohej me kryqezatat do t’i jepej nje kompensim i plote i te gjithe mekateve te kryera dhe do te lirohej nga cdo krim.
Kjo praktike u institucionalizua prej Kishes Katolike ne shekullin e 5-te. Per nje shume parash Papa do te leshonte nje leje e cila ose te falte te gjitha krimet e kryera ose ose ti lejonte keto krime te cilat mund te ishin te ndaluara. E ngjashme me kete kushdo qe perdorte menyren e rrefimit dhe i ishte dhene nje denim i rende per te shlyer mekatet e tij ne vend te kesaj mund ti paguante kishes para. Keto metoda e bene kishen shume te pasur dhe shume prej njerezve te varfer.
Si rezultat i ketij dekreti leshuar prek Keshillit te Klermontit, cdokush qe kishte kryer nje veprim te gabuar duke filluar qe nga vjedhja e deri tek vrasja, mund te grumbulloheshin nen flamurin me kryq. Llumi i njerezve qe numerohej deri ne 60,000 burra e gra, plackiten gjithe rruges se tyre nepermjet Evropes. Kur arriten ne Hungari ata u perballuan me Paulicians stergjysherit e te cileve ishin detyruar te largoheshin prej persekutimit te Perandoreshes Theodhore ne drejtim te veriut prej Trakia. U zhvillua nje beteje e madhe ne te cilen 2/3 e kryqezatoreve u vrane. Ata qe mbijetuan kerkuan strehim ne malet e Trakia. Perandori i Kostandinopojes u erdhi ne ndihme dhe i shpetoi ata duke i strehuar ne qytet. Kur ata arriten ne Kostandinopoje, pasurite e qytetit ishin nje tundim i madh per keta njerez. Per fat te mire perandori i perzuri keta njerez afer Bosforit perpara se ata te shkaterronin gjithe qytetin.
Perforcime me ushtare me te stervitur u derguan qe te bashkoheshin me ata qe kishin mbetur nga Kryqezata e pare. Te udhehequr nga Godfrei ata arriten ne Kostandinopoje dhe luftuan perandorin duke e rrethuar qytetin. Megjithate perandori mundi ti blinte dhe t’u mbushte mendjen qe ti permbaheshin planit te tyre te pare i cili ishte te luftonin muslimanet dhe te mernin Jeruzalemin, dhe gjithashtu si te paret keta u percollen per ne Bosfor. Godfrei me vone arriti te pushtonte Jeruzalemin ne vitin 1099.
Kryqezata e dyte u krye 48 vjet me vone pas renies se Jeruzalemit ne vitin 1147 ne menyre qe mbeshtetnin te mbijetuarit e Kryqezates se pare. Portat e qyteteve si ne Evrope ashtu edhe ne Azi u mbyllen ndaj pjesemarresve ne kryqezata, dhe ushqimi u jepej vetem nepermjet mureve duke ua hedhur me shporta. Ky ushqim ishte i cilesise me te dobet dhe shpesh here i papershtatshem per konsumimin njerezor. Ata u pushtuan nga uria. Shume prej tyre vdiqen perpara se sa te arrinin Palestinen. Te mbijetuarit u vrane ne beteje. Jeruzalemi u pushtua prej muslimaneve ne vitin 1187.
Kryqezata e trete e udhehequr mes te tjereve edhe nga mbreti Rikard i Anglise, nuk mundi te rimerrte Jeruzalemin. Rikardi u kthye ne Angli ne vitin 1192 me ata qe i kishin mbijetuar betejes.
Kryqezata e katert zgjodhi nje objekt me te lehte per te pushtuar dhe, pervec faktit qe Kostandinopoja ishte ne duart e Kristianeve, mundi te arrinte deri aty ku dy kryqezatat e para kishin falimentuar. Ne vitin 1203, ata shperthyen ne kryeqytetin e lashte te Lindjes, duke plackitur e vrare. Kishat paten te njejtin fat, dhe trofete e marra prej kishave jo vetem qe me vone u bene shkak per adhurimin e objekteve ne perendim por gjithashtu pasuruan Kishen Katolike Romake.
ME TE NDRICUARIT PREJ TE HUAJVE, PERVEC NDJEKJES SE BASHKEATDHETAREVE TE TYRE, USHTRUAN TE DREJTEN E KERKIMIT DHE MARRJES SE RELIKEVE TE SHENJTOREVE. SHUME E MADHE ISHTE SASIA E KOKAVE DHE ESHTRAVE, KRYQEVE DHE PAMJEVE, QE U SHPERNDANE NGA KY REVOLUCION NEPER KISHAT E EVROPES; DHE I PO TE NJEJTAVE PERMASA ISHTE EDHE RRITJA E PELEGRINAZHIT DHE AJO E TE BERIT FLI, SAQE ASNJE DEGE ME LEVERDI KAQ TE MADHE NUK ISHTE IMPORTUAR NDONJEHERE PREJ LINDJES. NGA SHKRIMET E ANTIKITETIT, SHUME NGA TE CILAT AKOMA EKZISTONIN NE SHEKULLIN E 12-TE TANI KANE HUMBUR… PA MARRE PARASYSH PERMASAT E HUMBJEVE TONA, NE MUND TE VAJTOJME PER BIBLIOTEKAT QE U ZHDUKEN NEN ZJARRIN E KOSTANDINOPOJES ( DECLINE AND FALL OF THE ROMAN EMPIRE, P.385).
Pervec pasurise e cila erdhi si rrjedhoje e plackitjes se Kostandinopojes, kryqezatat ishin nje biznes fitimprures, jo vetem finianciarisht por ne termat e jetes. Me rritjen e levizjes Pauliciane ne France, Kisha Katolike u forcua te drejtonte vemendjen drejt sigurimit te pozites se saj ne Evrope. Ky ndryshim ishte ndoshta nje nga arsyet me te medha qe shkaktoi deshtimin e kryqezates se peste e cila filloi ne vitin 1218. Kisha kishte filluar sulme te pergjithshme ndaj muslimaneve te Sicilise dhe Afrikes Veriore, muslimaneve te Turqise dhe Palestines, muslimaneve te Spanjes dhe tani edhe paulinevet Cathari te Frances. Ishte e pamundur te mbahej nje grade e pelqyeshme agresiviteti ne te gjitha keto fronte per nje kohe te gjate. Rrjedhimisht kisha u detyrua te reduktonte aktivitete e saj ambicjoze dhe te drejtonte vemendjen drejt armiqve te saj qe ishin me afer Romes.
“njerezit e varfer te Lionit” qe ishin rober, duke imituar Jezusin, shpejt rane ne kundershtim me kishen zyrtare, sepse ata refuzuan te adhuronin Jezusin si Zot. Rreth vitit 1190, ata u bashkuan me paulinet e Catharit. Numri i tyre tani ishte aq i madh saqe Kisha Katolike ishte nen rrezikun e tejkalimit ne numer dhe zevendesimit prej tyre. Ata kundershtuan gjithe strukturen e kishes zyrtare si nje perparesim, sepse ata e dinin qe cdo njeri kishte hyrje te drejperdrejte me Zotin. Ata kishin librat e tyre te shenjte te shkruajtura ne gjuhen romake. Keto ishin te lejuara per kedo qe donte t’i lexonte ato, te cilat ishin shume te njohura midis njerezve qe nen regjimin e Kishes Katolike nuk kishin leje as per librat e shenjte zyrtare.
KESHTU PER NJE MOMENT PRIFTIT FULGENTIO IU TERHOQ VEREJTJA PREJ PAPES NE NJE LETER NE TE CILEN SHKRUHEJ: ” PREDIKIMI I SHKRIMEVE ESHTE NJE GJE E DYSHIMTE. AI QE I PERMBAHET SHKRIMEVE DO TE SHKATERROJE BESIMIN KATOLIK.” NE LETREN TJETER AI ISHTE AKOMA ME I QARTE, DUKE PARALAJMERUAR KUNDER KEMBENGULJES SE MADHE RRETH SHKRIMEVE “I CILI ESHTE NJE LIBER QE NEQOFTESE CDOKUSH I PERMBAHET SHUME AI POTHUAJSE DO TE SHKATERROJE KISHEN KATOLIKE”.
Rruga e vetme per te mbajtur poziten e kishes zyrtare ishte nepermjet shtypjes, represionit dhe shtypjes.
