Anton Cara
Mesha e fundit në kalanë e Rozafës regjistroi aktin e radhës (e njëmbëdhjeta thuhet) të melodramës së konfrontimit, e cila, ndryshe nga telenovela Ertoğrul, ka esencë ekskluzivisht fetare, aktorë që reklamohen si edukatorë grigjash, publik të njësuar me aktrimin, buron nga përplasja dhe shfaqet në një monument kulture (hibrid por gjithmonë res-publica) jo në pronësi të ndonjë privati apo komuniteti fetar. Prej 11 vitesh, sipas logjikës se “me letra historike ne katolikët jemi të parët”, një farë ius prima historiae, shteti laik vëzhgon teksa në një objekt edhe-xhami mbahen lirshëm mesha me motivacionin e përkujtimit të rezistencës, që tjetër nuk është veçse ligjërim force. Në fakt marrëdhëniet fetare në trojet shqiptare janë kushtëzuar nga forca e pushteti shumë kohë para ardhjes së islamit, madje vetë objekti në fjalë, i hibridizuar në vitet e Aleksandër Meksit kryeministër, ka qenë pjesë e planeve për rikualifikim si kishë katolike gjatë pushtimit të Shqipërisë, siç ndodhi me Kishën e Zonjës, e (ri)ngritur nën pushtimin austro-hungarez të Luftës së Parë Botërore.
Preteksti, “ishte kisha” por “pushtuesit e transformuan”, është anestetik i mirë në një vend ku tapia identitare dhe statusi i viktimës paraqiten të monopolizuar nga një komunitet dhe altoparlantët përkatës, aq sa nuk pyet kush për “letrat pagane”, nëse pretendohet drejtësi në emër të historisë. Vështirë të ketë padrejtësi më të madhe se përpjekja për t’i dhënë drejtësi historisë. Ja, p.sh., paganët me dhe pa hir (të mirë-dokumentuar) u rrafshuan nga perandorë romakë, të shndërruar në dorën profane të zotit, në bashkëpunim me atë institucion nga ku sot, megjithatë, dom Nikë Ukgjini – ekspert i përhershëm i Kishës në çështjet e pronësive identitare të zonës së Shkodrës – ka kurajën të akuzojë 5 shekujt si shfarosës e të mbetet gjithmonë në pozitën e ndershme të ndërmjetësuesit të njeriut me zotin, dhe madje shpalos tezën e (për)parësisë, e cila qëndroi në themel të justifikimeve të palëve më agresive në konfliktin boshnjak (për të kujtuar një të afërt). Me gjithë këto 5 shekuj dhe klimë intolerance, Ukgjini ekziston dhe i drejtohet një turme që brezninë urbane ia detyron një tolerance (të atyre që zotëronin pushtet), përkundrazi të munguar për paraardhësit e pakrishterizuar të atyre (e për shkak të tyre) që kanë privatizuar viktimizimin. Pastaj preteksti është bumerang, sepse çdo shqiptar i zbuluar pagan mund të kërkojë çdo objekt kulti me logjikën e parësisë.
Gara e parësisë që karakterizon prej dy shekujsh politikat ballkanike me sfond nacional, në Shqipëri, e më agresivisht në Kosovë, është zhvendosur në nivel bashkësish fetare, si dëshmi e një raporti të mbajtur “forcërisht” e me hipokrizi në këmbë dhe, ajo çka duhet nënvizuar, e një raporti të papranuar e rrjedhimisht të minuar nga altoparlantët e këtij ligjërimi, të cilët kur nuk janë segmente të Kishës i atashohen asaj me krenari. Mesha e kalasë së Rozafës kombinon ‘parësi’, ‘viktimizim’ dhe ‘rezistencë’ të një komuniteti dhe jo të një kombi a populli. Në një fortifikim që në shqip e njohim me fjalën arabe ‘kala’, të emërtuar (sipas një këndvështrimi serioz) nga devotshmëria ndaj kultit të Sirgjit sirian dhe të ndërtuar nga ilirë paganë, përsëritet kremtimi i një leximi fetar të historisë së shqiptarëve. Treguesi nuk është përdorimi i mjetit meshë, por i njësimit të rezistencës së shqiptarëve me fenë katolike, i ekspozimit të Perandorisë Osmane si relikt i domosdoshëm i viktimizimit.
Mesha në kalanë e Rozafës sjell në vëmendje, me aq sa shpjegojnë zërat e autorizuar, se “duhet të kujtojmë e të mos biem pre e harresës”. Duke qenë se data (e përvitshme) e meshës nuk përkon me rënien e Shkodrës (1479) në duart e osmanëve dhe as nuk rezulton ndonjë meshë periodike për rënien e Shkodrës në duart e serbo-malazezëve (megjithëse vetëm një shekull më parë), ngjarjet për të mos u harruar vajtohen për shkak të fesë. Në një lexim përplasjesh fetare, aq më tepër kur prej një shekulli Perandoria Osmane nuk ekziston, kjo meshë kremton llogoren fetare, pozicionon nga njëra anë viktimën e nga ana tjetër të fajshmit, e bashkë me të përçarjen, ndonëse mesazhet jepen nën hijen e një minareje të rrënuar dhe 100 metra më poshtë, nëpër zyrat e institucioneve fetare, shkëmbehen buzëqeshjet e harmonisë fetare.
E gjithë kjo, realisht ceremoni mortore e harmonisë, ndodh në një objekt që duhet të bashkojë e jo më të inkuadrojë përplasjen në liturgji. Pikërisht sepse Kisha gëzon dashamirësinë mediatike, forume akademike, përveçse altarë e përfaqësi diplomatike për t’i shprehur qëndrimet e saj, përdorimi i një monumenti shpirtërisht e tradicionalisht edhe islam është minimumi mosrespekt (me gjithë lejen e papërgjegjshme nga minsitria përkatëse). Duke parë atë çka ndodhi në kalanë e Lezhës, ku deputeti demokristian Ndocaj, i tërbuar nga alfabeti i një dokumenti historik, bënte thirrje haptazi për vandalizëm në emër të rezistencës fetare (gjë e cila nuk e pengon të përshëndetet me statuse lavdëruese nga kleri i facebookut), mesha në kalanë e Rozafës shpreh të njëjtën frymë por me strategji tjetër, e kjo vetëm e vetëm se Shkodra dhe Lezha janë kontekste sociale te ndryshme, pasi në të kundërt gjysmë-minarja e Rozafës do të ishte shkatërruar me po aq patos publik.
