Jahja Hondozi
Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë
Botohet përkthimi i Kur’anit në gjuhën shqipe i Salih Ferhat Hoxhës nga shtëpia botuese Logos-A nga Shkupi
Këtyre ditëve literatura shqipe është pasuruar edhe me një vepër mjaft të vlefshme dhe të çmuar. Fjala është për botimin më të ri të përkthimit të Kur’anit në gjuhën shqipe, nga Salih Ferhat Hoxha, të cilin e botoi shtëpia botuese Logos-A nga Shkupi.
Interesimi për përkthimin e Kur’anit në gjuhën shqipe ka qenë i kahmotshëm. Filloi nga fundi i shek. XIX me përkthime të pjesshme (Naim Frashëri, Thelbi i Kur’anit, Bukuresht, 1894). Përpjekje në këtë drejtim bënë edhe Ilo Mitko Qafëzezi (Kur’ani (Këndimi) shqip, Rumani, 1921), Hafiz Ali Korça (Kur’ani i Madhënueshëm e thelbi i tij, Shkodër, 1926) dhe Ibrahim Dalliu (Ajka e kuptimeve të Kur’ani Kerimit, Shkodër, 1929).
Nga viti 1985 kur botohet përkthimi i plotë i Kur’anit në gjuhën shqipe (botim i Bashkësisë Islame, Prishtinë) e deri më tani janë botuar gjithsej njëmbëdhjetë përkthime të plota. Këtij vargu të përkthimeve tashmë i është shtuar edhe ky përkthim të cilin po e prezantojmë, i myftiut Salih Ferhat Hoxha.
Kjo vepër fillon me disa fjalë për këtë botim (Dy fjalë për këtë botim, f. V), për të vazhduar më pas me një parathënie (f. VII-X), të shkruar nga prof. dr. Ismail Ahmedi. Pas parathënies, në faqet 1-605 është përkthimi i Kur’anit në gjuhën shqipe, i cili përballë ka edhe tekstin origjinal në gjuhën arabe me një lloj të veçantë shkrimi. Vlen të theksohet se vendosja e tekstit origjinal përballë përkthimit ia shton edhe më shumë peshën kësaj vepre dhe paraqet lehtësi për të gjithë ata që dëshirojnë të merren me analizën e përkthimit.
Vepra përfundon me një dua të hatmes (f. 606-607) dhe një biografi të shkurtër të përkthyesit me titull Myfti Salih Ferhat Hoxha. Në f. 608 është dhënë një ndarje sipas xhuzeve dhe krejt në fund (f. 609-611) është përmbajtja e sureve.
Vlen të theksohet se përkthimi i librit të shenjtë të Zotit, Kur’ani Kerimit, është një sfidë e madhe për vetë faktin se para së gjithash përkthyesi duhet të përpiqet që ta përcjellë mesazhin hyjnor qiellor nëpërmjet gjuhës tokësore. Duke marrë parasysh vështirësitë e shumta të bartjes së tekstit të origjinalit nga arabishtja në shqip, përkthyesit e mëhershëm u përpoqën t’ua ofrojnë lexuesve kuptimet apo domethëniet e ajeteve të Kur’anit (معاني آياته).
Salih Hoxha, me kontributin e tij të çmuar të cilin e titulloi Kur’ani me përkthim në gjuhën shqipe bëri një përpjekje të mrekullueshme për të sjellë një përkthim më ndryshe, gjegjësisht përkthim të tekstit të Kur’anit, gjë e cila paraqet një sfidë të llojit të vet, po njëherësh është edhe një begati e pasur për gjuhën shqipe në përgjithësi dhe literaturën islame në veçanti.
Çfarë e karakterizon këtë përkthim të Kur’anit nga përkthimet e deritashme?
Përkthimi i Hoxhës përshkohet nga një gjuhë e pastër dhe e rrjedhshme shqipe. Vlen të përmendet fakti se përkthimi është bërë në Republikën e Shqipërisë, nga origjinali në arabisht, gjë që nga aspekti gjuhësor ka rëndësi shumë të madhe, meqë përkthyesi nuk është ndikuar nga përkthimet ekzistuese në gjuhët sllave.
Siç konstaton me të drejtë prof. Ismail Ahmedi në parathënie: “Të përkthesh me përpikëri gjuhën dhe stilin e Kur’anit është e pamundur sepse diskursi kur’anor është shumë i përsosur dhe i pasur me figura stilistike”.
Salih Hoxha u kujdes që krahas bartjes së mesazhit fetar, ta ruajë maksimalisht edhe gjuhën, stilin dhe rimën e Kur’anit. Është për t’u vlerësuar lart sidomos përpjekja e tij për t’i përkthyer bukur figurat stilistike të cilat janë mjaft të pasura në diskursin kur’anor. Megjithë vështirësinë për të riprodhuar në tërësi ritmin, muzikalitetin dhe retorikën e Kur’anit, përkthyesi ka bërë përpjekje maksimale që këto t’ia përcjellë lexuesit dhe mendojmë se shpesh ia ka dalë mbanë të ofrojë bukurinë e Kur’anit me një stil të rrjedhshëm të të shprehurit, si në suren el-Humeze:
“Mjerë kush përgojon e përçmon, (1) që mbledh mall dhe e numëron, (2) pandeh se malli e përjetëson! (3) Por do të flaket në një hon. (4) Ç’është honi, ç’ta mëson? (5) Zjarr i All-llahut ndezur, (6) në zemra shfaqur, (7) rreth e qark i mbyllur, (8) me gjuhët zgjatur. (9)”.
Gjuha e pastër, stili i bukur dhe rrjedhshmëria e karakterizojnë gjithandej përkthimin e Hoxhës. Një aspekt tjetër, gjithashtu me vlerë, është edhe angazhimi i tij në fushën e sintaksës.
Në përkthimin e tij, Hoxha ofroi zgjidhje rreth disa vështirësive që hasen gjatë bartjes së tekstit të origjinalit, si: përkthimi i përemrave vetorë, lidhëzave etj., gjithnjë duke u kujdesur që të mos e dëmtojë tesktin burimor.
Përkthimi i myftiut Hoxha, përveç që do të zë një vend të merituar në historinë e përkthimeve të Kur’anit në gjuhën shqipe, mendojmë se do të jetë edhe një material me vlerë për trajtimin e aspekteve të ndryshme analitike nga origjinali arabisht në shqip.
Këtë prezantim do ta përmbyllim me konstatimin e prof. Ahmedit se “ky përkthim është kurorëzim i punës së madhe përkthyese të këtij islamologu të njohur shqiptar, një begati islame, historike, civilizuese që do të shërbejë si model i pazëvendësueshëm për përkthimet e ardhshme të Kur’anit”.
Shtëpia botuese Logos-A nga Shkupi, krahas botimit të një literature mjaft të larmishme, deri më tani ka nxjerrë në dritë edhe disa përkthime të Kur’anit, ashtu që ky botim vjen si plotësim i mozaikut të përkthimeve të Kur’anit në gjuhën shqipe.
Për këtë punë të vyer merita i takon prof. dr. Adnan Ismailit, profesor në Universitetin e Tetovës dhe drejtor i shtëpisë botuese Logos-A nga Shkupi, i cili e mbikëqyri tërë procesin e punës dhe u kujdes që këtë ta kurorëzojë me botim.
