Sideritis syriaca L. Fam Lamiaceae (Çaj Mali )
Çaj mali shqiptar, Sideritis syriaca L. dhe lloje të tjera të lidhura me Sideritis [Fam Lamiaceae], i njohur gjithashtu si çaji i malit, është një bimë shumëvjeçare që rritet në zonat malore mes Evropës jugore dhe Mesdheun Lindor.
Sideritis syriaca
Çaj mali shqiptar është i këndshëm, aromatike me vajra esenciale dhe ekstrakte të kësiaj barishte aromatike që është treguar se ka aktivitet të fuqishëm antioxidant në lipidet substrate. Ekstrakti i ngrirë dhe i tharë i Sideritis, para dhe pas hidrolizës, kanë dëshmuar të jenë të pasur në formë të detyruar me phenolic (fenolik) komponente të tilla si acidi hydroxycinnamic dhe flavonoide. Edhe Griseb Sideritis Scardia me përmbajtje saponi e shpërndarë gjerësisht në Shqipëri,ka efektet e favorshme popullariteti në organet e sipërme të frymëmarrjes që e bën këtë çaj gjerësisht të përdorueshëm nga shqiptarët, si një pije e përdorur veçanërisht në mot të ftohtë po edhe si barë natyral imuniteti që ka një sterol frakcion të njohur si anti-inflamator dhe imunomodulatorë.
Sideritis si barë medicinal kanë treguar se efektet e tyre anti-inflamator i ushtrojnë nga dy mekanizma të ndryshëm. Sideritis gjinia përmban polyfenol anti-inflamator dhe antioxidant me flavonoide. Sideritis përmban edhe diterpenoide që ndërveprojnë me sistemin eicosanoid,i pa testuar me funksionon e rruaza te bardha-Leukocite apo me lloje reaktive oksigjenin që mund të ndikon keq; këto kompinente në thelb janë jo-toksike dhe të rekomanduara si doza terapeutike. Ky produkt nuk skadonë shpejtë nëse është ruajtur në vend të freskët, te thatë, të mbyllur dhe të errët.
Sideritis-çaj mali, rritet në shumë vende të Ballkanit, Shqiperi i njohur mali i Gramosit,Maqedoni në veçanti në Malin Bistra dhe Bukoviku në Kërçovë,Greqi,Bullgari,Turqi etj.
Numërohën afro 100 lloje të kësaj bime me efekt shërues dhe gati të gjitha llojet e Sideritis kan shije dhe aromë të njejtë.
Sideritis scardica Caj-mali
Rritet deri mbi 20cm, edhe kjo bimë njihet si çaji i malit dhe është një bimë shumëvjeçare e përkryer me lesh shumë dekorativ të bardhë dhe të dendur, aromatike me kërcell të ngushtë dhe me lule të shkurtra e zbehtë e verdhë një miks ngjyre i të verdhës dhe të bardhës. Vendi i origjinës janë malet e Maqedonisë, Sharri, Bistra, Karaormani dhe një pjese e malit Korab, por gjindet edhe në Greqi dhe Shqiperi. Lulëzimi i cili shtrihet nga gjysma e trungut të bimes deri në maje, e dallon nga Sideritis siriaca nga ku vërehet lulëzimi në forma të tufa të lulzuara me gjethe të imta gati përgjate gjithë kërcellit të bimës.
Në intensitetin e tij shumë vjeqarë, ai rritet në shpatet shterpë dhe shkëmbore në vise të egra. Barinjtë dhe fermerët e mbledhin ato në traditën e vjetër, për të tha atë në tufa të vogla nën hije. Mvarësisht kushteve klimaterike dhe qëndrueshmëria e motit, mblidhet aty nga mesi i Korrikut deri në fundë të Gushtit, shkurtë, mblidhet në fazën e lulzuar.
Në popull përdoret si çaj më së shumti në kohë të ftohtë dhe kundër ftohjes,sëmundje të kapilarëve dhe zemrës,organet e sipërme të frymamrrjes me efekt shumë pozitiv kundër çdo ndezje, dhe i pergatitur me mjalte mali dhe kanelle ndihmon në pastrimin e gëlbëzas të organeve të frymarrjes,ndihmon të sëmurit nga Alchaim dhe njihet si antioskidans i shkëlqyer dhe forcon imunitetin.
Përgatitja dhe përdorim i bimës mjekuese:
3-4 kërcell të çajit të malit Sideritis i kujdo qoftë race, zihet 2 minuta me rreth 1 litër ujë të nxehtë deri në (80 °), dhe lihet i mbuluar për rreth 10-15 minuta, dhe kjo mase përzierje qitet në termos për të pirë gjatë gjithë ditës,pihet edhe i ftohtë…
Ose gjithmonë i pregatitur sipas nevojës pihet edhe i ngrohtë.Mund të ambëlsohet me mjaltë mali ose sheqer sipas dëshirës,por preferohet te pihet me mjaltë.
