Po të më kërkohej të bëj një listë me emrat e hoxhallarëve të shquar të Shkodrës, në gjysmën e parë të shekullit 20, natyrshëm që emri i tetovaliut, Hafiz Qamil Tresi (Abdyli), mund të renditet në mesin e talebeve të rrethit të fundit të këtyre hoxhallarëve, pas së cilit, kolera komuniste i ndërpreu me diktatin e dhunës dhe terrorit ateist!
Ai u lind në Tetovë, më 06.12.1922. Ishte i biri i Hafiz Abdylgafarrit dhe i Hamidijes. I ati i tij ishte Hafiz i Kur’anit, siç e pohon edhe studiuesi Dr. Feti Mehdiu, në botimet zinxhir me titull: “Hafizët tanë gjatë historisë”, përmbledhur në një libër bibliografik.
Mësimet e para fetare, pas familjes, i mori në medresenë e Sarajevës, të cilën nuk e përfundoi dot për shkak të luftës. Ixhazetin e mori në Shkodër, në vitin 1952, nga H. Muhamed Bekteshi (1883-1958), një Hoxhë i shquar popullor në Shkodër.
(Njëherazi, nga duart e H. Muhamed Bekteshit është diplomuar edhe H. Sabri Koçi dhe shumë talebe të tjerë, që i kam sqaruar në monografinë me titull: “Hafiz Qamil Tresi- në gjurmët e një biblioteke, që sfidon heshtjen e kohës”, Shkodër, 2006, si dhe në botimin tjetër monografik, me titull: “Hafiz Musa Hoxha- vaizi besnik i qitabeve të vjetra”, Shkodër, 2009).
Thuhet se pasardhësit e fisit të tij jetojnë edhe sot në Tetovë, pranë Xhamisë së Larme, edhe pse nuk i kam takuar ndonjëherë. Ndërsa familja e tij, jetojnë në Shkodër dhe Tiranë.
Gjuha amtare e familjes së tij, ku ka lindur, ka qenë turqishtja. I biri, Taxhudini, teksa përgatitesha për botimin e monografisë, më ka shpjeguar, se: “Shpesh baba thoshte se ne jemi turqeli Tetove. Madje halla e jonë, që akoma rron në Tetovë, e flet shqipen me shumë vështirësi.”
Detaji, për të cilin iu riktheva sërish kujtimit të Hafiz Qamil Tresit, është mikpritja dhe sakrifica e shkodranëve muslimanë, për ta mbrojtur të riun tetovar nga një tragjedi e madhe kombëtare, për të cilën, historia duket se i ka mbyllur dyert e saj…
Të afërmit e Hafizit në Shkodër tregojnë se bëhet fjalë për masakrën e Tivarit të vitit 1945, ku mesa duket edhe i riu Qamil Tresi (Abdyli) bënte pjesë në atë grup shqiptarësh, kryesisht nga trevat kosovare, që më pas u masakruan barbarisht nga ushtarët serbo-malazezë. Për këtë ngjarje shkruhet se me 2 prill të viti 1945, në Tivar, 3760 shqiptarë u vranë, u masakruan dhe u dogjën të gjallë nga xhelatët serbo-malazezë. (Për këtë tragjedi kombëtare ka shkruar edhe Azem Ajdini, “Masakra e Tivarit”, Sh.B. “Besa”, redaktoi Luan Xhafa, gusht 1998).
Ata pohojnë se ndërsa grupi po kalonte në Shkodër, djali i ri (Qamil Tresi) ishte futur tinëz në një dyqan për të pirë ujë dhe aty, i zoti, një tregtar shkodran i quajtur Shyqyri Behri, e kishte strehuar për disa ditë derisa jeta e tij nuk ishte më në rrezik. Familjarët e Hafizit në Shkodër, vazhdojnë ta përmendin me shumë respekt emrin e tregtarit që u bë shkak për strehimin e të dashurit të tyre dhe shpëtimin e jetës së tij!
Hafiz Qamil Tresi ndërroi jetë në Shkodër, më 05.10.1988, pas 42 vitesh nga largimi i tij nga vendlindja e shtrenjtë, i dëshiruar për të parë, qoftë edhe një herë të vetme pjesëtarët e familjes së tij; nënën e përmalluar, babain e dashur, vëllezërit, motrat…
All-llahu e mëshiroftë hafizin tetovar, tregtarin shkodran që i shpëtoi jetën dhe i bëftë këto shembuj të përkryer të traditave dhe cilësive më fisnike islame ndër shqiptarë, udhërrëfim për brezat që vijnë…
Imam Muhamed B. Sytari
(Islampress)
