Presidenti i SHBA Donald Trump ka refuzuar të ripërsëritojë marrëveshjen bërthamore të Iranit 2015, një marrëveshje që ai dikur parashikoi, do të “çonte në një holokaust bërthamor”.
Për fat të keq, duke krijuar stimuj më të çoroditur për regjimet armiqësore për të ndjekur armatimin bërthamor me çdo kusht, Trump ka bërë skenarin e një makthi që ai ka frikë edhe më shumë të ngjarë.
Në verën e vitit 2012, teoricientja e marrëdhënieve ndërkombëtare Kenneth N. Waltz botoi një artikull me titull “Pse Irani duhet të marrë bombën”, në të cilën ai argumentoi se një Iran i armatosur me armë bërthamore do të rivendoste një balancë të dëshirueshme të pushtetit në Lindjen e Mesme, duke vepruar si një kundërpeshë ndaj Izraelit.
Më vonë po në atë vit, Waltz argumentoi gjithashtu se strategjia e kombinimit të sanksioneve me diplomacinë nuk ka gjasa të pengojë Iranin që të zhvillojë kapacitetin e saj bërthamor.
“I pamundur përdorimit të forcës ushtarake,” shkroi ai në Shtator 2012, “është e vështirë të imagjinohet se si Irani mund të parandalohet nga blerja e armëve bërthamore nëse është e vendosur ta bëjë këtë”.
Valtiz kishte gabuar në dy mënyra. Së pari, duke mbrojtur armët bërthamore si një burim stabiliteti rajonal ose global, ai thellësisht nënvlerësoi rrezikun që ata të mund të binin në duart e terroristëve ose të përdoreshin për shkak të një llogaritjeje të gabuar.
Së dyti, Valti nuk arriti të parashikojë suksesin e negociatave bërthamore me Iranin (ose “dështimin” e tyre nga perspektiva e atyre që në fakt donin një Iran të armatosur me armë bërthamore). Waltz vdiq në vitin 2013, por nëse ai ishte i gjallë sot, ai pa dyshim do të nxjerrë në pah skajet e lirshme të Planit Gjithëpërfshirës të Veprimit që Irani, P5 + 1 (pesë anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, plus Gjermaninë) dhe Bashkimi Evropian miratoi në vitin 2015.
Megjithatë, ai gjithashtu do të duhet të pranojë që KPPP-ja shkon më tej se çka ai dhe shumë të tjerë e kishin menduar të mundshëm, duke demonstruar fuqinë e diplomacisë, veçanërisht atyre që kishin avokuar mjete ushtarake.
JCPOA ishte një pikë referimi e multilateralizmit. Pavarësisht nga kjo – ose, ndoshta, për shkak të mospërfilljes së tij për multilateralizmin në të gjitha format – Presidenti i SHBA Donald Trump e ka quajtur atë “marrëveshjen më budallenj të të gjitha kohërave” dhe parashikoi se do të “çonte në një holokaust bërthamor”. si Stephen M. Walt i Universitetit të Harvardit, kanë treguar këto pretendime të jenë krejtësisht të pabazuara dhe hiperbolike në ekstrem. Por kjo nuk e ndali Trump nga refuzimi në tetor për të “recertify” JCPOA.
Masa e Trump e lë atë në Kongresin amerikan për të vendosur nëse do të imponojë sanksionet bërthamore në Iran, gjë që do të përbënte një shkelje të marrëveshjes. Edhe në qoftë se Kongresi vendos të mos bëjë asgjë për këtë front, retorika anti-Iraniane e Trump dhe iniciativat e tjera republikane në Kongres kanë tendosur JCPOA dhe e kanë lënë të pambrojtur.
Rënia e JCPOA do të gjeneronte rreziqe të mëdha për Lindjen e Mesme dhe botën. Një program bërthamor iranian i sapo rinisur do të shtonte një dimension shqetësues ndaj rivalitetit strategjik të Iranit me Arabinë Saudite. Në të vërtetë, lufta e ftohtë e të dy vendeve duket se po ngroh. Arabia Saudite – princ i ri i guximshëm i kurorës, Mohammed bin Salman, ka mbështetjen e plotë të Trump – kohët e fundit ka akuzuar Iranin për një “akt lufte” pasi një raketë u nis nga Jemeni drejt Riadit.
Në një kohë kur Shtetet e Bashkuara tashmë janë në një qëndrim bërthamor me Korenë e Veriut, gjëja e fundit që duhet është të ngrejë një rrezik të ngjashëm në Lindjen e Mesme. Për fat të mirë, Gjermania, Kina, Franca, Mbretëria e Bashkuar, Rusia dhe BE-ja janë zotuar të mbrojnë JCPOA-n, duke u larguar nga qëndrimi hezitues i administratës Trump.
Politika e jashtme e Trump po shton një listë të gjatë të stimujve të çoroditur në fushën e përhapjes bërthamore. Konsideroni pushtimin e Irakut të udhëhequr nga SHBA në vitin 2003, i cili u nis me pretekstin se Saddam Hussein ishte duke fshehur armët e shkatërrimit në masë. Ai nuk ishte. Dhe kur u rrëzua, dy anëtarët e tjerë të të ashtuquajturit aksin e së keqes të presidentit amerikan George W. Bush, Irani dhe Koreja e Veriut, përfunduan se mosbashkimi i armëve bërthamore i bëri ata të pambrojtur ndaj përpjekjeve amerikane për ndryshimin e regjimit.
Ky përfundim u përforcua më tej në vitin 2011, me përmbysjen e ndihmës amerikane të udhëheqësit libian Muamar el-Qaddafi, i cili kishte braktisur programin e tij bërthamor tetë vjet më parë.
Në Korenë e Veriut, Kim Jong-un erdhi në pushtet pak javë pas ekzekutimit përmbledhës të Gadafit në duart e luftëtarëve rebelë, të cilët padyshim ndikuan në qasjen e tij ndaj marrëdhënieve ndërkombëtare. Në vend që të kthehet Kim poshtë, kërcënimet e Trump për “zjarr dhe tërbim” kanë bindur më tej udhëheqësin e Koresë së Veriut se mbijetesa e tij dhe ajo e dinastisë Kim varen nga armët bërthamore.
Ndëshkimi me ndëshkim i rreptë vetëm nuk do të ndryshojë mendjen. Kim duket krejtësisht i gatshëm t’i nënshtrojë popullin e Koresë së Veriut ndaj privacioneve të të gjitha llojeve në mënyrë që të mbetet në pushtet.
Sigurisht, ka dallime të dukshme midis Koresë së Veriut dhe Iranit. Më e dukshmja është se programi bërthamor i Iranit nuk u ngritën, ndërsa Koreja e Veriut, e cila, ndryshe nga Irani, u tërhoq nga Traktati i Mos-përhapjes – tashmë ka rreth 60 bërthama bërthamore dhe duket se po bën përparim drejt një interkontinentali bërthamor raketat balistike të afta për të arritur në kontinentin amerikan. Shkurtimisht: një konflikt ushtarak gjithëpërfshirës me Korenë e Veriut do të shkaktonte rreziqe të menjëhershme globale.
Trump mund të ketë filluar të kuptojë se presioni në rritje ndaj Koresë së Veriut nuk përjashton që të ulet për të negociuar me Kim. Në fakt, kombinimi i të dyja metodave është alternativa më e ndjeshme.
Por dhënia e një diplomati mundëson që Trump të braktisë retorikën e zjarrtë dhe pozicionet maksimale, dhe të punojë në mënyrë konstruktive me presidentin kinez Xi Jinping. Duke e konsoliduar së fundmi fuqinë e tij në Kongresin e 19-të Kombëtar të Partisë Komuniste të Kinës, Xi ndoshta do të marrë një rol më proaktiv në zgjidhjen e konflikteve ndërkombëtare, veçanërisht në fushat që ndikojnë drejtpërdrejt në Kinën.
Një udhëheqës efektiv global duhet të jetë në gjendje të përballet me aleatin e tij dhe t’i ofrojë një dorë kundërshtarit të tij kur rrethanat e kërkojnë atë.
Gjetja e një strategjie që në mënyrë të besueshme përmban kërcënimin e Koresë së Veriut është e vetmja mënyrë për të siguruar që Koreja e Jugut dhe Japonia nuk e bëjnë zgjedhjen e keqe për t’u bashkuar me klubin bërthamor. Si vëzhgoi Valti, armët bërthamore kanë një tendencë për t’u përhapur.
Por kjo nuk do të thotë që ne duhet të japim dorëheqjen për përhapjen, e lëre më poshtë potencialin e saj katastrofik. Siguria ndërkombëtare varet nga ruajtja e tregimeve të suksesit diplomatik siç është KPP, të cilat janë vendimtare për të shmangur ngjitjen dhe për t’i dhënë fund, njëherë e përgjithmonë, spiraleve të rrezikshme të antagonizmit dhe polarizimit./Kumti.com
