Xhamia Al-Aksa përgjatë viteve

Kur Profeti Muhamed ﷺ mori komandën nga Allahu për të drejtuar komunitetin musliman në obligimin e faljes së pesë namazeve ditore, kibla e tyre ishte e drejtuar drejt qytetit të shenjtë të Jeruzalemit. Për myslimanët, qyteti i Jerusalemit është një vend i rëndësishëm. Si shtëpinë e profetëve të shumtë të Islamit siç janë; Davudi (David), Sulejmani (Solomon), dhe Isai (Jezusi), qyteti ishte një simbol i profetëve të fundit të Islamit. Kur Profeti Muhamed ﷺ bëri udhëtimin e mrekullueshëm natën nga Meka në Jeruzalem dhe kthimin e saj prapa në qiell atë natë (i njohur si Israja dhe Miraxhi), ajo kishte fituar një rëndësi të shtuar si në vendin ku Profeti ﷺ u kishte udhëhequr gjithë profetëve të mëparshëm në namaz dhe pastaj u ngjit në qiell.

Për myslimanët, megjithatë, Jeruzalemi do të mbetet një simbol i largët gjatë jetës së Pejgamberit ﷺ dhe i viteve menjëherë pas vdekjes së tij. Si muslimanë erdhën për të kontrolluar Irakun dhe pastaj Sirinë në vitin 630, megjithatë, Jeruzalemi do të bëhet një qytet mysliman dhe Xhamia al-Aksa në Jerusalem do të bëhet një nga pjesët më të rëndësishme të vendit në perandorinë myslimane. Gjatë gjithë historisë komplekse dhe të shkatërruar nga lufta të këtij qyteti, Xhamia ka qenë një qendër kryesore e luftës për Jeruzalemin. Me myslimanët, të krishterët dhe hebrenjtë të gjithë duke pasur parasysh tokën nën Xhaminë si vend veçanërisht i shenjtë, rëndësia e të kuptuarit në historinë e këtij vendi është me rëndësi tejet të madhe.

Pjesa 1 e këtij neni do të orientohet në historinë e Xhamisë para ardhjes së Profetit Muhamed ﷺ dhe në periudhën e hershme islame deri në ardhjen e kryqtarëve në vitin 1099. Pjesën 2 do të përshkruajmë historinë e xhamisë së el-Aksas nga koha e kryqëzatave moderne.

Për myslimanët, Islami nuk ishte një fe e re në vitet 600 kur Profeti Muhamed ﷺ filloi të predikonte atë në Mekë. Në vend të kësaj, ajo është parë si një vazhdimësi dhe gurthemeli i traditave të profetëve të së kaluarës që janë të nderuar nga të gjitha (tre) besimeve monoteiste. Mesazhi i Muhamedit ﷺ vetëm vazhdon dhe i përsos mesazhet e Ibrahimit (Abraham), (Musait) dhe ‘Isait, i cili ishte involvuar në histori me kalimin e kohës. Kështu, për muslimanët, Tempulli i Solomonit që ishte ndërtuar në Tempullin e Malit të Jerusalemit qysh në kohët e lashta ka qenë në fakt pjesë e historisë së tyre fetare.

Me këtë mendim, kur muslimanët pushtuan qytetin e Jeruzalemit në vitin 637 gjatë kalifatit të Umer ibn el-Hatabit, ata kërkuan ta ringjallin Jeruzalemin si një vend adhurimi. Tempulli i lashtë i Jeruzalemit ishte rindërtuar disa herë, më së fundi nga Herodi rreth shekullit 20 pes. Nga të 70-at megjithatë, romakët shkatërruan tempullin pas një revoltë çifute në Palestinë. Çifutët ishin të ndaluar të hyjnë në qytet dhe pjestarët e fesë së Judaizmit.

Zona ku tempulli qëndroi mbeti si një djerrinë për disa qindra vitet e ardhshme. Romakët e kishin përdorur zonën si një depoje të mbeturinave, kështu që kur Omeri hyri në qytet dhe shkoi për të parë se ku paraardhësit e tij fetar si Davudit dhe Sulejmanit kishin adhuruar (që ishte edhe vendi ku Muhamedi ﷺ kishin adhuruar gjatë kohës së Israsë dhe Miraxhit), ai gjeti një zone të ndyrë dhe një xhami të pashfrytëzuar. Megjithatë, ai vendosi për të pastruar zonën dhe ndërtoi xhaminë e Al-Aksas. Siç ishte zakon i tij, ai ka punuar së bashku me muslimanët në pastrimin e zonës. Ata ndërtuan një xhami themelore që mund të përshtatet për rreth 3000 persona në fund të pjesës jugore të Malit të Tempullit, i njohur tashmë nga muslimanët si Haram al-Sharif, Shenjtërores Fisnike. Një pelegrin bashkëkohor i krishterë e përshkroi xhaminë si një strukturë të madhe prej druri të ndërtuar mbi rrënojat e mëparshme.

Për muslimanët, ata nuk e shohin këtë si vend të shenjtë nga ana e feve të tjera. Që të njëjtët profetë që përmenden në Dhiatën e Vjetër të Biblës janë pranuar si profetë myslimane, xhamia e re është parë si një vazhdimësi e atyre vendeve të hershme të adhurimit. Kjo shkoi në përputhje me një nga temat qendrore të Islamit, se ajo ishte në përsosjen e besimeve monoteiste të mëparshme.

Për dekada me radhë, kjo strukturë e thjeshtë e ndërtuar nga Omeri ndërtesën kryesore e kishte në Haram. Në vitin 690, megjithatë, halifi Abd al-Maliku i dinastisë Umajade rindërtoj Xhaminë al-Aksa, shumë më të madhe dhe më të qëndrueshme se sa që Omeri e kishte ndërtuar atë më parë. Plani themelor nga datat aktuale të xhamisë nga ky rindërtim u cilësua si ‘Arritje e vërtetë arkitektonike e Abd al-Malik-ut megjithatë, në atë se çfarë kishte ndërtuar në rreth 200 metra në veri.

Mbi shkëmbin nga i cili disa muslimanë besojnë që Profeti Muhamed u ngjit në qiell nga kjo kupolë shkëmbore që ‘Abd al-Malik e rindërtoi më vonë. Si pjesë e xhamisë el-Aksa, kjo nuk ishte një shtëpi e veçantë e adhurimit, as që ishte menduar për të konkurruar me xhaminë Al-Aksa, por ajo do të thotë si një plotësues për të. Duke përdorur traditat arkitektonike dhe mozaikët që bënë umajadët që e kishin mësuar nga bizantinët që sunduan zonën para tyre, Kupola Shkëmbore menjëherë u bë një nga pikat kryesore të arkitekturës islame në vitin 600.

Kupola e Shkëmbit ishte ndërtuar në samitin e Kompleksit Haram dhe është kështu një nga ndërtesat më mbresëlënëse dhe më të lavdishme të qytetit. Ajo ka një gjurmë tetëkëndëshe, nga të cilat ngrihet një kupolë 20 metra. Kjo është mbuluar fillimisht në fletë plumbi. Kaligrafi ishte stolisur brenda dhe jashtë ndërtesës, me disa nga mbishkrimet e vjetra ekzistuese Kur’anore duke qenë brenda kubes të ndërtesës. Duke pasur parasysh madhështinë e ndërtesës, disa historianë modernë kanë argumentuar se ‘Abd al-Malik qëllimin e ndërtesës e cilësonin që të jetë një rival i Qabes në Mekë. Sikur ata që synojnë ta bëjnë këtë, dijetarët myslimanë të kohës nuk do të kenë asnjë dyshim të shprehur me zemërimin dhe të regjistrojnë synimet e tyre blasfemie në librat e shkruar gjatë asaj kohe. Megjithatë, nuk ekziston asnjë llogari bashkëkohore të tyre nuk ka për ta kërkuar qëllimin dhe përmendja më e hershme e kësaj ideje është shkruar 200 vjet më vonë, nga dikush me një paragjykim të fortë anti-umajad dhe anti-Islam.

Pas rënies së umajadëve në vitin 750, Jeruzalemi u vu nën kontrollin e “dinastisë Abasite”. ‘Kalifët e rinjë abasidë kishin kapitalin e tyre në qytetin irakian Bagdad dhe nuk e vënë theksin drejtues më shumë në Jeruzalem, ashtu siç umajadët kishin bërë. Si shqyrtim, Haram nuk ka marrë vëmendjen dhe paratë që kishte gjatë periudhës së umajadëve. Megjithatë, përkundër neglizhencës të marrë nga halifët, Jeruzalemi ka vazhduar të jetë një vend i rëndësishëm i pelegrinazhit dhe Xhamia al-Aksa vetë kishte mbetur si qendër e jetës islame në qytet nga viti 600 dhe 900, përkundër shumë tërmeteve gjatë kësaj të cilat periudha e nevojshme sillte renovime të shumta.

Jeruzalemi dhe Haram al-Sharif filluan të shkaktojnë trazira pa fund nga Perandoria Fatimite në vitin 900. Perandoria Fatimite, e cili ishte e bazuar në Egjipt, mori kontrollin e Jeruzalemit në vitin 970, pasi mundi “trupat” e Abasit në Ramla aty pranë. Fatimitët i përkisnin sektit Ismaili të shiizmit, që shumë dijetarë islamë historikisht e kanë klasifikuar atë si jashtë gjirit të vërtetë të Islamit. Periudhat e sundimit fatimit kishin pasoja katastrofike për xhaminë Al-Aksa.

Që nga fillimi i qeverisjes muslimane mbi Jeruzalem, xhamia dhe al-Haram në përgjithësi kishin qenë qendra të diturisë islame. Studiuesit kishin themeluar rregullisht shkollat në xhami për të edukuar nxënësit nga bazat e gramatikës arabe të temave të përparuara në ligjin islam dhe teologjisë. Gjatë periudhës fatimite, këto përpjekje arsimore ishin cunguar nga qeveritarët Fatimit dhe zëvendësohen me institucionet zyrtare shiite. Gjeografi al-Muqaddasi shkroi në vitin 985 se në Jeruzalem, “juristët mbeten të pa vizituar, njerëz të perëndishëm që nuk kishin famë dhe shkollat janë mbetur pa mbikëqyrje dhe se për to nuk ka leksione.” Ai vazhdon të vajtoj mungesën e edukimit islam në qytet që ishin të frekuentuara nga dijetarët si el-Shafi’iu në të kaluarën.

Periudha më e keqe e sundimit fatimit përfundoi duke qenë mbretëria e el-Hakimit, e cila filloi në vitin 996. Ai shkoi përtej sundimtarëve të mëparshëm Fatimit në shtypjen e tij të Islamit. Ai e deklaroi vetën hyjnor, duke kërkuar që emri i tij të zëvendësojë emrin e Perëndisë në predikimet e së premtes, agjërimin mysliman të Ramazanit e shpalli të jashtëligjshëm, duke penguar muslimanët të shkojnë në Mekë për haxh. Deri në fund të sundimit të tij në 1021, qyteti i Jeruzalemit, humbi statusin e saj si një qendër e diturisë islame. Përtej kësaj, ai gjithashtu kishte shtypur të krishterët dhe çifutët në Jeruzalem dhe me të ai shfarosi Kishën e Varrit të Shenjtë, në konflikt të drejtpërdrejtë me ligjin islam dhe premtimet e Omerit që ishin vënë më 637.

Pas mbretërimit katastrofik të el-Hakimit erdhën disa liderë më të moderuar fatimit, të cilët ishin më të gjindshëm në xhaminë e qytetit dhe historinë e saj islame. Në vitin 1030, pas tërmetit katastrofal, Xhamia al-Aksa u rinovua nga Fatimitët. Struktura rezulton se ajo kishte një nef qëndror dhe 7 harqe të mëdhaja në fasadën e saj që ishte mbështetur në çatinë masive. Kjo ishte poshtë e ndërtuar nga 14 harqe masive që janë ndërtuar fillimisht nga omejadët. Xhamia e sotme është pak a shumë e pandryshuar nga ndërtimi fatimit.

Në vitin 1073, Jeruzalemi u pushtua nga turqit selxhukë, të cilët ishin kthyer në besim të fundit në rrjedhë të Islamit Sunni nga Azia Qendrore. Nga një perspektivë islame, al-Aksa tani ishte kthyer në duart e të aftëve të një shteti të fuqishëm sunitë, e cila solli përsëri përparësi islame në qytet. Shkollat u krijua në zonën Haram ku mësimdhënies ishin shkollat e Shafiut dhe Hanefiut të ligjit islam dhe jeta intelektuale në qytet filloi të lulëzojë përsëri. Studiuesit filluan të emigrojnë në qytet për të mësuar, si dhe për të mësuar nga e gjithë bota myslimane. Veçanërisht, Ebu Hamid el-Gazaliu u zhvendos në qytet në vitin 1095. Ai jetoi në Haram përgjatë murit lindor të qytetit, dhe kaloi vitet e ardhshme në lutje dhe izolim në Kupolën e Shkëmbit dhe xhamisë al-Aksa. Gjatë kësaj kohe, ai shkroi tepër ndikim në ringjalljen e shkencave fetare, e cila kishte revolucionarizuar mënyrën se si muslimanët u afruan më shumë në tema të tilla si shpirtërore, mbi filozofinë dhe sufizmin.

Ringjallja e jetës intelektuale myslimane përreth xhamisë al-Aksa nuk do të zgjasë, megjithatë. Natyra islame e al-Haram së shpejti do të fshihet në vitin 1099 me ardhjen e kryqtarëve, siç do të shohim në pjesën e 2 të këtij neni.

Në Pjesën e parë të këtij artikulli, ne pamë historinë e hershme të faqes së tretë më të shenjtë në Islam: xhaminë al-Aksa. Nga një vend me histori poseduese romake dhe bizantine të shëndrruar në një xhami modeste të ndërtuar nga Omer ibn Hatab, në një kompleks gjigand të kurorëzuar nga Kupola e Shkëmbit në kohët e fiseve Omejade. Islami ka luajtur një rol të madh në historinë e kompleksit Haram al-Sharif në shekujt e parë të Islamit. Kur Fatimitët erdhën në pushtet në vitin 900, megjithatë Islami u zëvendësua me ide ekstremiste nga sekti Ismaili dhe me propagandë fatimite.

Në pjesën e dytë të këtij artikulli, ne do të shikojmë kërcënimin e kryqtarëve që vjen në xhami dhe historinë e mëvonshme të zonës së memlukëve dhe kohërat sunduese të saj nga ana e Perandorisë Osmane.

Në vitin 1095, perandori bizantin Alexios kërkoi ndihmë nga papa Urbani II në Romë në luftën e tij të vazhdueshme kundër turqve selxhukë në Gadishullin e Anadollisë. Përgjigja e Papës ishte të bëhej kryqëzata së pari, ku qëllimi i të cilit nuk ishte për të luftuar selxhukët, por ishte për të pushtuar Jeruzalemin nga muslimanët dhe me këtë të arrijnë të krijojnë një mbretëri katolike në Tokën e Shenjtë.

Pavarësisht se në zemër të botës muslimane, Jerusalemi ishte i ndjeshëm ndaj kryqtarëve. Përçarje e kësaj sage ishte mbreti në Lindjen e Mesme që kishte probleme midis guvernatorëve dhe gjeneralëve mysliman. Me këtë rast kryqtarët bënë presion në drejtim të Jeruzalemit, ku shumica e qyteteve nuk pranuan ti luftonin kryqtarët dhe i lejuan ata që të vazhdojnë rrugën e tyre në qytetin e shenjtë.

Në vitin 1099, kryqtarët arritën në Jerusalem, e cila kishte qenë koha e fundit që Fatimitë e morrën atë pjesë nga ana e selxhukëve. Për shkak të luftës së ashpër midis Fatimitëve dhe selxhukëve, asnjëra palë nuk ishte në gjendje për të mbrojtur qytetin në mënyrë efektive. Më 15 korrik të vitit 1099 kryqtarët arritën të luftojnë në rrugën e tyre mbi muret dhe të hyjnë në qytet.

Kur kryqtarët hynë, ndodhi njëra nga ngjarjet më të tmerrshme në historinë e xhamisë al-Aksa. Kryqtarët e bënë të qartë se nuk do të marrin asnjë të burgosur dhe një pjesë e madhe e popullsisë muslimane të qytetit ikën në xhami dhe kërkuan sigurisë atje. Vend i shenjtë apo jo, kryqtarët ishin të vendosur për të bërë luftë me çdo musliman në qytet. Ata hynë në xhami me armë në duar dhe i vranë që të gjithë njerëzit në xhami.

Masakra pasuese vijoi me mijëra myslimanë të vrarë në xhami. Për kryqtarët, kjo ishte një spastrim i domosdoshëm nga vendi i shenjtë. Shumë kryqtarë shkruan fakte tmerri rreth masakrës. Një prej tyre madje shkroi rreth asaj se si një vend i mrekullueshëm që ishte për të parën herë u kthye nga kryqtarët si vend “ku deri në gjunjët e tyre ishte e mbuluar me gjak” në xhami. Për muslimanët, kjo ishte tragjedia më e keqe që kishte ndodhur ndonjëherë në historinë e Xhamisë së tyre.

Për kryqtarët, eliminimi i myslimanëve të Jerusalemit ishte i lejuar në vizionin e tyre kryqtar. Sundimtari i parë i Mbretërisë së re të Jeruzalemit, Godfrey, u vendos në xhaminë Al-Aksa. Pjesa e brendshme e xhamisë ka qenë e rinovuar tërësisht për ta kthyer atë në një pallat me mure të reja të brendshme, dhoma dhe kopshte. Natyrisht, të gjitha shenjat e kaluarat e saj myslimane ishin mbuluar. Kaligrafi në xhami u mbulua tërësisht, lutjet në to u fshinë të gjitha, dhe mihrabi ishte prerë me tulla.

Kupola e Shkembit për disa qindra metra në veri, kryqtarët planifikonin gjithashtu të ndajë ndërtesën për qëllimet e tyre. Ata ishin kryesisht injorant të historisë së ndërtesës. Disa besonin madje se ishte tempulli origjinal i ndërtuar nga Salomoni [Profeti Sulejman] në kohët e lashta. Në çdo rast, ata e kthyen ndërtesën në një kishë të njohur si shtëpia e Zotit. Ashtu si në xhaminë al-Aksa, kaligrafia Islame është e mbuluar dhe të gjitha shenjat e kaluara të saj islame ishin fshirë. Shkëmbi nën kupolë ishte e mbuluar me mermer dhe e bënë atë në një altar për lutjet.

Muslimanët u ndaluan zyrtarisht nga hyrja në qytet. Ka shembuj të kufizuar të diplomatëve myslimanë që erdhën në Jeruzalem që janë lejuar për t’u lutur atje individualisht, por shembuj të kësaj janë të pakta dhe larg realitetit.

Në vitin 1180, sulltani me prejardhje kurde Salahudin Ejubi arriti t’i bashkojë shtetet e ndryshme myslimane që ta rrethonin Jeruzalemin. Me ushtrinë e tij të bashkuar muslimane, ai arriti ta çlironte qytetin e Jeruzalemit nga kryqtarët në vitin 1187. Ndryshe nga kryqtarët 88 vjet më parë, Salahudini nuk ka lejuar një masakër të civilëve apo ushtarëve. Ai i urdhëroj kryqtarët të largohen në mënyrë paqësore nga qyteti dhe e rimorrën kontrollin e Haram al-Sharif për muslimanët.

Salahudini u zotua për të pastruar xhaminë e Al-Aksas brenda një jave pas çlirimit të qytetit, në kohën e namazit të së premtes. Si kalifi i dytë, Omeri 550 vjet para tij, Salahudini kishte punuar me ushtarët e tij dhe pasuesit në dorë që të pastronin xhaminë. Strukturat e kryqëtarëve brenda xhamisë u shembën. Banjo dhe mobiljet kryqtare janë pastruar nga xhamia e cila u spërkat me ujë trëndafili më pas nga Salahudini personalisht. Mihrabi u zbulua siç ishte kaligrafi islamik që ishte mbuluar nga kryqtarët. Salahudini madje solli me vete një minber (platformë) e cila ishte e ndërtuar në Damask në përgatitje për çlirimin e Jerusalemit. Përveç rregullimit të xhamisë, Salahudini kishte themeluar institute të shumta edukative që banonin brenda Haramit Sharif, pasi ai u përpoq që të sjellë përsëri karakterin islam të qytetit.

Pavarësisht nga kryqëzata e re që ishte nisur në përgjigje të pushtimit mysliman të qytetit, Salahudini ishte në gjendje që të mbronte denjësisht qytetin nga sulmet kryqtare. Pas vdekjes së tij në vitin 1193, Dinastia Ejubide nga pasardhësit e tij vazhdoi të sundojë Jeruzalemin dhe të marrë përgjegjësinë për mbrojtjen e saj nga sulmet kryqtare. Në vitet 1200 dhe në fund të viteve 1300, Dinastia Ejubide gradualisht i dha rrugën për udhëheqje Sulltanatit të Memlukëve të rinj të Egjiptit, të cilët më vonë u sunduan nga ushtarët turq.

Gjatë Sulltanatit të Memlukëve, zelli Evropian për kryqtarët u shua ngadalë, dhe Jeruzalemi ishte më i sigurtë nga sulmi. Kështu, Memlukët ishin në gjendje për të vendosur më shumë theksin në ndërtimin e ndërtesave islame në qytet, veçanërisht më pranë vendit të Haram al-Sharif. Një verandë e ri kolonjale u ndërtua në anën perëndimore të Haramit, në kufi me tregjet e qytetit. Kupola e Shkëmbit vetë u rinovua dhe burimet e shumta si dhe kupola u ndërtua në Haram për përdorim e saj nga besimtarët.

Shkolla të shumta të ligjit islam janë ndërtuar mbi kufijtë e Haram al-Sharifit. Studiuesit e konsideruan atë si një bekim të veçantë për të qenë në qytet dhe të jenë në gjendje për të studiuar Islamin në Xhaminë Al-Aksa dhe tek Kupola e Shkëmbit brenda mendimit që u çmua veçanërisht. Muslimanët nga Afrika e Veriut, Persisë madje edhe nga India e Kina u dyndën në xhami për të studiuar rreth fesë. Dijetari i madh i vitit 1300, Ibn Tejmije madje shkroi një traktat të shkurtër në lidhje me përfitimet e vizitorëve të Xhamisë Al-Aksa ku në të përfshiheshin rregulla të shumta të mirësjelljes të cilat kishin karakter cilësor.

Sipas Ibn Haldunit, perandoritë janë të destinuara përgjithmonë të rriten dhe të bien çdo qindra vjet. Dhe i tillë ishte rasti për Memlukët. Nga 1500-ta e hershme, mega-pushteti i ri i botës muslimane ishte Perandoria Osmane, me bazë në qytetin historik të Stambollit. Në vitin 1513, sulltan Selimi shkoj në luftë të luftonte kundër Memlukëve, dhe në vitin 1516 ai u shfaq jashtë mureve të Jeruzalemit me ushtrinë e tij otomane dhe u dha çelësat e qytetit në mënyrë paqësore nga qeveria e saj lokale.

Si pjesë e perandorisë më të fuqishme në botë në vitin 1500, Jerusalemi kishte përjetuar një rigjallërim të ri. Ajo u bë kryeqyteti i sanxhakut të Jeruzalemit, një rrethinë administrativ e krahinës të Sirisë. Osmanët dërguan qeveritarët, ushtarët dhe administratorët e saj në qytet për të ndihmuar të menaxhonin atë.

Për xhaminë, kontrolli osman do të thotë një epokë e re të ndërtimit dhe e përfitimit. Djali i Selimit, Sulejman el-Kanuni erdhi në pushtet në vitin 1520. Gjatë mbretërimit të tij, Kupola e Shkëmbit u rinovua krejtësisht në mënyrë magjepse. Pjesa e jashtme e ndërtesës ishte e mbuluar në mermer, pllaka me ngjyra dhe kaligrafi. Vargjet nga kapitulli i 36 i Kur’anit (Suren Jasin) ishin stolisur në krye të mureve që ende mund të shihen edhe sot. Sulejmani gjithashtu porositi një burim pranë hyrjes kryesore të xhamisë al-Aksa, e cila është përdorur edhe nga besimtarët për të bërë abdes (pastrimin ritual). Për vetë qytetin, Sulejmani urdhëroi arkitektin e famshëm në atë kohë që quhej Mimar Sinan, për të rindërtuar muret rreth qytetit, e cila gjithashtu mbijeton edhe sot.



Për shekuj me radhë nën sundimin osman, Jerusalemi dhe Xhamia al-Aksa kishin ruajtur një status quo të shëndetshme. Ndërsa muslimanët ishin në krye të administratës së qytetit, hebrenjëve dhe të krishterëve ju ishte dhënë liria fetare në pajtim me ligjin islam dhe metodologjinë osmane. Bilanci i kësaj gjendje u ndërpre nga dalja e lëvizjes zioniste në Europë, e cili kërkonte ta kthente Jerusalemin dhe zonën përreth saj në një shtet ekskluzivisht hebraik.

Kur kërkesat e tyre janë refuzuar nga Sulltan Abdulhamidit II në fund të 1800s, zionistët u kthyen kah britanikët në Luftën e Parë Botërore. Osmanët kishin hyrë në luftë kundër britanikëve në vitin 1914 dhe britanikët shpejt avancuan përmes Gadishullin Sinai dhe Palestinës nga viti 1915 deri më 1918. Në vitin 1917, britanikët pushtuan qytetin e Jeruzalemit. Për herë të parë që prej kryqëzatave, qyteti ishte në duart e jo-muslimanëve. Megjithatë, ndryshe nga kryqëzatat asnjë masakër nuk e ka përcjelluar atë. Komunitetit Mysliman të Jeruzalemit ju lejohej të vazhdonin të kontrollonin zonën Haram al-Sharif edhe pse me mbikëqyrjen e plotë britanike.

Harta ilustruese e Haram al-Sharif. *kliko linkun për të zmadhuar rezulucionin

Për zionistët, kontrolli britanik i Jeruzalemit do të thoshte rritje e emigracionit hebraik nga Evropa. Qindra mijëra hebrenjë emigruan në Palestinë, me shumë prej tyre u vendosën në Jeruzalem. Nga koha britanike u tërhoq nga Palestina në vitin 1948, zionistët ishin në gjendje të krijojnë një shtet të quajtur Izrael dhe në luftën e mëvonshme, pushtuan shumicën e shtetit të Palestinës. Gjysma e Jeruzalemit, duke përfshirë edhe Xhaminë al-Aksa dhe Kupolën e Shkëmbit, u vendosën nën kontrollin e Izraelit. Në vend të kësaj, Jordani mori kontrollin e Jeruzalemit Lindor dhe Haram al-Sharifin.

Më 7 qershor, 1967, ditën e tretë të Luftës së Gjashtë, trupat izraelite arritën të pushtojnë Jeruzalemin, së bashku me pjesën tjetër të Bregut Perëndimor, për shkak të një tërheqjeje masive të trupave nga qeveria jordaneze. Trupat izraelite hynë në Haram me lehtësi relative dhe vendosën një flamur izraelit tek maja e Kupolës së Shkëmbit. Për myslimanët, kjo ishte një katastrofë epike që shënoi një pikë kthese në historinë e xhamisë. Shtimi në tension, një pjesë e madhe e xhamisë së al-Aksas është dëmtuar nga një zjarr i madh në vitin 1967 që ka filluar nga një ekstremist australian i cili shpresonte se shkatërrimi i xhamisë do të hapte rrugën për ardhjen e dytë të Jezusit. Pjesa më e madhe e kaligrafisë së lashtë u shkatërrua, së bashku me minberin e Salahudin Ejubit.

Me pushtimin izraelit të qytetit, çdo hyrje e myslimanëve në Jeruzalem u kontrollua në mënyrë rigoroze. Edhe sot, shumica e muslimanëve nga Jeruzalemi në vetvete janë rreptësisht të ndaluar të hyjnë në Jerusalem dhe të luten në xhaminë Al-Aksa. Vetëm një Vakaf kontrollohet nga myslimanët, por hyrja në Haram al-Sharif menaxhohet nga policia izraelite, të cilët rezervojnë të drejtën të ndalojë njerëzit nga hyrja.

Siç ka qenë e gjatë gjithë kjo histori, Xhamia al-Aksa është përsëri qendra e jetës fetare muslimane në qytet si dhe aty aplikohen tensione me grupet e tjera. Me cënim të Izraelit, me ndarjen në botën myslimane dhe lufta e brendshme, e ardhmja e xhamisë al-Aksa është përsëri e pasigurt.

– Armstrong, Karen. Jerusalem: One City, Three Faiths. New York: Alfred A. Knopf, 1996. Print.

– Montefiore, Simon Sebag. Jerusalem: The Biography. New York: Vintage Books, 2011. Print.

12 Dhjetor 2015

Prishtinë