Derivativet janë kontrata financiare
Pse lind nevoja për këto instrumente?
Derivatet janë instrumente financiare që kanë ekzistuar prej shumë mijëvjeçarëve.
Arsyet e krijimit të këtyre derivateve janë :
-mbrojtja nga risku
-spekulimi
-Çmimi i zbulimit
Fatkeqësitë e lidhura me derivatet
1.Tregtari i derivateve Enron falimentoi në 2001-Në proces u zbulua sesi Enron dhe tregtarë të tjerë të energjisë kishin përdorur derivateve për të manipuluar tregun e energjisë dhe gazit gjatë krizës energjetike në Kaliforni
2.Në vitin 2002, Allied Irish Bank’s ALL First humbi $750 milion në tregtinë e huaj të shkëmbimit të opsioneve.
3.Kriza meksikane në vitin 1994 dhe kriza financiare e Azisë Lindore e vitit 1997 u përkeqësua nga përdorimi i derivateve për të siguruar pozicione dhe përfitime të larta duke përfshirë edhe normën e këmbimit.
4.Në vitin 2003 Avokati i Përgjithsëm i New York, Elliot Spitzer zbuloi sesi derivatet ishin përdorur për të përfituar nga “late trading” dhe “market time” te fondeve të përbashkëta të ofruara nga Banka e Amerikës.
Çfarë janë kontratat derivative?
Llojet e kontratave derivative
Stock options: -lejojnë tregtimin e aksioneve pa i blerë ato paraprakisht
Put option: I jep të drejtën zotëruesit të opsionit të shesë aksionin me një çmim të negociuar
Future contracts: janë marrëveshje shitblerje në të ardhmen me një vlerë të caktuar dhe datë të caktuar, janë derivative vlera e të cilave bazohet në kthimet nga obligacionet.
Derivatet në vetvete janë kontrata hibride dhe për pasojë janë edhe të shumëllojshme. Mirëpo disa prej tipeve të tyre janë më të përhapura dhe të standardizuara se të tjerat dhe nga ana tjetër disa prej tyre kanë zënë një pjesë më të rëndësishme të tregut por edhe të ‘famës’ për shkak se kanë qenë prej faktorëve kyç që sollën krizën financiare të vitit 2008, në ShBA e më tej në të gjithë botën.
Disa lloje të spikatura të derivateve
4.1 Mortgage Based Securities MBS
Vlera e këtyre instrumenteve është e siguruar nga shuma e huave hipotekare mbi të cilat bazohen:
1. Një bankë lëshon një hua
2. Kjo bankë ia shet huanë një banke investimesh
3. Grupojnë disa hua me norma të njëjta interesi për të krijuar një letër me vlerë me një shumë nominale të madhe
4.Më pas u shitën
Collateralized Debt Obligations CDO-s :
Janë mjete të sofistikuara financiare që bankat përdorin për të ripaketuar kreditë individuale në një produkt që mund të shitet tek investitorët në tregun sekondar.
Këto paketa përbëhen nga :
auto-kreditë,
kartat kreditit,
hipotekat apo
borxhi i korporatave
Asset-backed securities: janë derivate vlera e të cilave bazohet në kthimet nga obligacionet.
Si ndikuan kontratat derivative në cenueshmërinë e tregjeve financiare në SHBA?
Si fillim duhet të përmendim se derivatet janë instrumente që mund të përdoren për rritjen e magnitudës së fitimit por edhe të humbjeve.
Së dyti duhet të themi që vetë natyra e ndërlikuar e kontratave derivative bën që ato të jenë të vështira për t’u rregulluar nga një sistem ligjor dhe rregullativ.
Së fundi edhe pse tregu amerikan kishte njohur edhe pak më herët falimentime të kompanive të mëdha dhe shumëvjeçare pikërisht falë humbjeve në tregun e kontratave derivativeve, si psh Enron, Bear Steans, etj.
Sa i përket çmimeve të tregut që i ekspozohet ndryshimeve të një aseti ose një ngjarje financiare, në përgjithësi derivativet nuk përfshijnë ndryshimin ose transferimin e principalit ose titullit.
