Hafiz Qamil Tresi u lind në Tetovë, më 06.12.1922. I biri i Abdylgafarrit dhe i Hamidijes. Babai i tij ishte Hafiz i Kur’anit[1], prej ku mori edhe nxitjen e parë për të vazhduar rrugën e gjatë drejt thellimit në mësimet e fesë Islame, duke filluar në prehrin e të atit, duke vijuar në medresenë e Sarajevës e duke përfunduar në rrethet e hoxhallarëve të Shkodrës, ku edhe përsosi formimin e tij si prijës fetar dhe filloi rrugën e gjatë të udhëzimit të njerëzve dhe thirrjen e tyre në Islam, deri në momentet e fundit të jetës së tij.
Pasardhësit e fisit të tij jetojnë edhe sot në Tetovë, pranë Xhamisë së Larme.
Gjuha amtare e familjes së tij ka qenë turqishtja.[2] Për Hafiz Qamil Tresin, thuhet se ka njohur shumë mirë edhe serbishten[3], arabishten, osmanishten dhe shqipen, të cilën e ka perfeksionuar pas ardhjes në Shkodër.[4]
Studimet teologjike islame i fillon në Sarajevë (ku kryen edhe hivzin e Kur’anit), por nuk arrin t’i plotësojë për shkaqe lufte[5].
I riu Qamil Tresi “erdhi në Shqipëri në vitin 1945 pa e mbaruar medresenë në Sarajevë”[6]. Në Shkodër, vazhdon të marrë mësime fetare në rrethin e gjerë të Myderrizit[7] të shquar të këtij qyteti, H. Muhamed Bekteshi[8], të cilin e përmendte si mësuesin e tij, sipas bisedës me familjarët e Hafizit në Shkodër.
Me gjatësi mesatare, i pashëm dhe me trup të lidhur, me një mjekër të vogël e të hijshme, kryesisht me mustaqe të holla dhe çallmën me fes të zi.
Pas mbylljes së lirisë së besimit dhe praktikimit të tij, mbante një fes të zi tradicional, të cilin s’e hiqte asnjëherë nga koka, siç thonë njerëzit e tij të afërm.
“Në fillim, nga Myftinia Shkodër u emërua Imam në xhaminë Plakë, ku qëndroi pesë vjet dhe pastaj, me kërkesën e disa besimtarëve të Bërdicës, ai shkoi në Bërdicë…”[9], ku dha një kontribut të vyer në mësimin dhe edukimin e banorëve të asaj zone me moralin dhe edukatën e besimit islam[10].
Hafiz Qamili do të shërbente për vite me radhë në xhami të ndryshme të qytetit e të fshatit, deri sa do të vinte një ditë dhe stacioni i tij i fundit, në rrugën e gjatë të drejtimit të xhemateve dhe mësimit të tyre, do të ishte xhamia e lagjes “Ndocej”. “Në xhaminë e lagjes “Ndocej” shërbeu afro 7 vjet, deri në vitin 1967″[11], kur dhuna e femohimit goditi institucionet islame dhe xhamitë e shumta të vendit tonë dhe erërat e terrorit të kuq antiislam, do të frynin furishëm mbi realitetin shqiptar, për ta tharë e për ta ngrirë atë, për ta tjetërsuar e për ta nxjerrë feje e besimi…
Hafiz Qamil Tresi konsiderohet si Imami i fundit i xhamisë së kësaj lagjeje.
Gjatë jetës së tij, ai ka arritur të krijojë një bibliotekë të pasur, me libra të shumtë e në shumë gjuhë, siç do të evidentohet më poshtë. Akoma edhe sot, pjesa dërrmuese e saj vazhdon të ruhet “me fanatizëm” dhe seriozitet nga familjarët e tij, siç pohojnë ata.
Gjatë kohës së diktaturës, biblioteka është ruajtur në shtëpi, në një raft të blerë kinse për ato libra, siç tregon njëri prej bijve të Hafizit, ndërsa pjesë të tjera të saj janë shpërndarë nëpër njerëz të besueshëm të familjes, brenda dhe jashtë qytetit.
Hafiz Qamil Tresi është martuar dy herë gjatë jetës së tij. Martesa e parë, për arsye objektive, kryesisht shëndetësore, përfundon shpejt. Martohet për herë të dytë në vitin 1960. Nga kjo martesë, ka patur shtatë fëmijë, nga të cilët gjashtë jetojnë edhe sot.
Duke hulumtuar në emërtimet e fëmijëve të tij, vihet re se emrat e tyre janë kryesisht me prejardhje nga gjuha arabe (gjuha e Kur’anit) dhe me kuptime të bukura e fetarë, si: Muhamed– I lavdëruar, Mevahib– Dhunti të shumta, Taxhudin– Taxh i fesë, Vildan– Shumësi i fjalës fëmijë, djalë (me prejardhje kur’anore), etj., ç’ka vërteton interesimin e tij për një edukim sa më të mirë e sa më të pastër islam të pasardhësve të tij, duke filluar që me gjetjen e një emri me kuptim e me burim, sikurse është transmetuar të ketë porositur[12] Profeti Muhammed (a.s).
Duke përmendur marrëdhëniet e tij me hoxhallarët e Shkodrës, gruaja e tij kujton: “Kur u martova me Hafizin, na erdhi për shyqyr edhe Hafiz Sabri begu (Bushati), se Hafizi kishte shoqëri të mirë me hoxhallarët e Shkodrës. Kishte shoqëri dhe miqësi edhe me Hafiz Sheuqet Boriçin, Hafiz Musa Dërgutin[13], etj., me të cilët këmbente edhe vizita të shumta”.
Nga monografia e thirrësit islam Muhamed Sytari:
“Hafiz Qamil Tresi- në gjurmët e një biblioteke që sfidon heshtjen e kohës”,
Shkodër, 2006.
[1] Për këtë dëshmon edhe studimi i Dr. Feti Mehdiut, “Hafizët tanë gjatë historisë-V”, ku në listën e Myftinisë së Tetovës përmendet edhe H. Abdulgafarri, pa ndonjë të dhënë tjetër. Shih: Dr. Feti Mehdiu, “Hafizët tanë gjatë historisë-V”, në revistën “Edukata Islame”, viti XXXIV, nr. 75, Prishtinë, 2004, fq. 285.
[2] Për këtë, i biri i Hafizit, Taxhudini thotë: “Shpesh baba thoshte se ne jemi turqeli Tetove. Madje halla e jonë, që akom rron në Tetovë, e flet shqipen me shumë vështirësi”.
[3] Këtë fakt e ka shënuar edhe Smajl Bala në librin e tij “Institucionet islame dhe hoxhallarët e Shkodrës”, në faqet 554-555, ku flet për H. Qamil Tresin.
[4] Në shënimet e shumta të Hafiz Qamil Tresit, janë gjetur edhe gjurmë të mësimit nga ana e tij të gjuhës gjermane, si zgjedhimi i disa foljeve, përkthimi në serbisht i disa shprehjeve të përditshme gjermane, etj. Në bibliotekën e tij ekziston edhe një ilmihal në gjuhën serbe e osmane, me shkronja të familjes arabe, një metodologji për mësimin e gjuhës frënge, një metodologji për mësimin e gjuhës perse, etj. Të gjitha këto fakte kthehen në elemente që formojnë portretin e një poligloti.
[5] Të afërmit e Hafizit në Shkodër tregojnë se bëhet fjalë për luftën apo masakrën e Tivarit të vitit 1945, ku mesa duket edhe i riu Qamil Tresi (Abdyli) bënte pjesë në atë grup shqiptarësh, kryesisht nga trevat kosovare, që më pas u masakruan barbarisht nga ushtarët sërbo-malazezë. (Për këtë ngjarje shkruhet se me 2 prill të viti 1945, në Tivar, 3760 shqiptarë u vranë, u masakruan dhe u dogjën të gjallë nga xhelatët sërbo-malazezë. Për më shumë rreth kësaj tragjedie kombëtare shih: Azem Ajdini, “Masakra e Tivarit”, Sh.B. “Besa”, redaktoi Luan Xhafa, gusht 1998).
Ata pohojnë se ndërsa grupi po kalonte në Shkodër, djali i ri (Qamil Tresi) ishte futur tinëz në një dyqan për të pirë ujë dhe aty, i zoti, një tregtar shkodran i quajtur Shyqyri Behri, e kishte strehuar për disa ditë derisa jeta e tij nuk ishte më në rrezik. Familjarët e Hafizit në Shkodër, vazhdojnë ta përmendin me shumë respekt emrin e tregtarit që u bë shkak për strehimin e të dashurit të tyre dhe shpëtimin e jetës së tij!
[6] Muamer Vuci, “Hafiz Qamili sakrifikoi për Islamin”, në gazetën “Drita Islame”, viti i III- të, nr. 16 (59), nëntor 1994, fq. 3.
[7] Myderriz, nga arabishtja: muderrisun, “është një emër foljor i rrjedhur nga folja në gjuhën arabe “tedris“, që do të thotë “jap mësim“. Sipas kësaj, muderisi është dikush që jep mësim në medrese. Qysh në vitet e para të Islamit është ndjerë nevoja për një mësues (muderris) dhe është gjykuar si i mangët e nuk është parë me sy të mirë studimi autodidakt“- Shih: Prof.dr. Ziya Kazici, “Historia e arsimit islam”, Tiranë, 2001, fq. 44.
[8] H. Muhamed Bekteshi– (1883-1958): “Në radhën e njerëzve të shkolluar të këtij fisi (Bekteshët- shënim imi. M.S.) dallohet Haxhi H. Muhameti (viti 1883-1958), i cili qe një ndër ylematë e qytetit dhe udhëheqës i Tarikatit Tixhani.”- Hamdi Bushati, “Shkodra dhe motet”, vëll. i II- të, fq. 141.
Në një bisedë me z. Hilmi Qazim Hoxha, duke folur për të atin dhe marrëdhëniet e tij me H. Muhamed Bekteshin, më tha: “Baba, ka qenë nxënës i Haxhi Muhamedit në Sheriat, murid i Sheh Shaban Domnorit në Tarikatin Tixhani. Më pas, Haxhi Muhamedi u bë murid i babës. Kur takoheshin, baba ia puthte dorën duke thënë: “Hoxha im”, ndërsa Haxhi Muhamedi ia puthte dorën babës duke thënë: “Shehu im”.
Po sipas H. Bushatit, H. Muhamed Bekteshi përmendet gjithashtu edhe si njëri ndër 41 myderrizët e Shkodrës, të autorizuar me të drejtë mësimi ndër medrese a privatisht. Lista e këtyre 41 myderrizëve fillon me Myrteza ef. Shoshin (myderriz dhe myfti: 1757-1777) dhe mbaron me Hafiz Ali Tarin.- Shih: Hamdi Bushati, “Shkodra dhe motet”, vëll. i I- rë (botim i dytë i rishikuar, Shkodër, 2005), fq. 481.
[9] Muamer Vuci, “Hafiz Qamili sakrifikoi për Islamin”, në gazetën “Drita Islame”, viti i III- të, nr. 16 (59), nëntor 1994, fq. 3.
[10] Në arkivin e H. Qamil Tresit kam gjetur edhe shënime të shumta, që vërtetojnë angazhimin e tij serioz në xhaminë e fshatit Bërdicë. Ekzistojnë akoma listat me emrat e kontribuesve për mirëqenien e Imamit, akte martese të shkruara e të celebruara nga ai, etj. Ruajtja e tyre deri në këto ditë i jep atyre vlera historike, prej të cilave nxirren konkluzione për mënyrën e funksionimit të punës së Imamit në fshat dhe raporteve të tij me besimtarët.
[11] Smajl Bala, “Institucionet islame dhe hoxhallarët e Shkodrës”, Shkodër, 2005, fq. 555.
[12] “Kur të lindë fëmija, nderimi i parë që i bëhet është stolisja me një emër të bukur, sepse emri i bukur ka ndikimin e tij në zemra, me dëgjim të parë. Transmeton Ebu Davudi dhe Nesaiu, nga Ebu Vehb el-Xheshmi, që thotë: Ka thënë i dërguari i All-llahut (a.s): “Ngjitni emrat e Profetëve…” dhe thotë në hadithin e transmetuar nga Ebu Davudi, nga Ebu Derdâja (r.a): “…Përzgjidhini emrat tuaj“- Shih: Muhammed Nur Suvejd, “Menhexhut-terbijetin-nebevijjeti lit-tifli”, fq.66.
[13] Dëshmi e kësaj miqësie është edhe libri i vasit: “Kitabul-mexhalisis-senijje”, ku mbi faqen e tij të brendshme shënohet: “Këtë libër e zotëron si dhuratë nga Hafiz Musa Dërguti, Hafiz Qamil Abdulgafarri…”. Pra Hafiz Musa Dërguti i ka dhuruar edhe libra mikut të tij tetovar.
