Dr Mustafa Mahmud
Përse është i nevojshëm dënimi?
Të arsimuarit kanë vërejtje klasike mbi ringjalljen dhe dënimin dhe thonë: “Përse të na dënojë All-llahu kur Ai është mëshirues, i dhembshëm?” Kur e shtrojnë këtë pyetje ata harrojnë se edhe vetë pa masë i duan fëmijët e vet e, magjithatë i ndëshkojnë me goditje, i lënë pa para në xhep, si dhe bëhen rigorozë ndaj tyre. Dhe, në qoftë se kjo dashuri ndaj fëmijës është më e fortë, gjithnjë e më i fuqishëm është interesimi i tyre për edukimin e fëmijëve. Në rast se e lënë pas dore edukimin e tyrë bota do t’i padisë se nuk i duan fëmijët e tyre dhe për ta do të thotë se këta janë etër të pakujdesshëm dhe se fëmijëve të tyre nuk u kushtojnë kujdes të mjaftueshëm. Nëse rasti i tillë është me njeriun, ç’të themi për Rabb-in (All-llahu) e Madh, pasi që edhe vetë fjala “Rabb” është marrë nga fjala tërbijjet-un (edukata).
Është fakt se neologjizmi “All-llahu është mëshirues (i dhembshëm)” është konstruksion leksikor i shprehur shkëlqyeshëm që shumëkush gabimisht e kuptojnë dhe i japin domethënie të përgjithësuar duke ia përfytyruar vetvetes se Allllahu, në të gjitha rastet,është i mëshirshëm, e kjo nuk është e saktë.
A e do, për shembull, All-llahu tiraninë?
Kjo është e pamundur!
Është e pamundur që All-llahu ta dojë tiraninë dhe tiranët dhe që, në kategorizmin e Tij, tirani dhe i shtypuri të jenë të nivelizuar. Të përfytyruarit e këtillë të fuqisë dhe drejtësisë së All-llahut paraqet konfuzion ideor.
Është e vërtetë se All-llahu dhe fuqia e Tij janë mbi të gjithë tiranët dhe se është absolutisht i fuqishëm, më i fuqishëm se të gjithë të fuqishmit. Ai është arbitri i drejtë i cili çdo njeri e vendos në pozitën dhe shkallën e merituar.
Në bazë të ligjësive të përgjithshme precize në botën materiale dhe gjithësisë që na rrethojnë, do të veprojmë në mënyrë të drejtë nëse konkludojmë se drejtësia e All-llahut është një prej atributeve të Tij. Disponojmë shpjegimet e shumënumërta, të cilat e konfirmojnë atributin e drejtësisë së All-llahut, ligjësisë, urtësisë dhe regullimit universal në këtë botë.
Negatorët (mohuesit) e ligjësisë dhe drejtësisë universale janë ata të cilët duhet ta konfirmojnë dhe vërtetojnë se ky rregullim nuk ekziston, e jo besimtarët të cilët besojnë në ligjësinë universale.
Mirëpo, ata të cilët në tërësi e mohojnë dënimin dhe mohojnë se njeriu i është nënshtruar forcës, e cila është më e fuqishme se ai dhe ligjësive të cilat janë mbi atë, të tillët i thërrasim që t’i hedhin vështrim kësaj bote pa nevojë që ta parashtrojnë ahiretin, jetën e ardhshme.
Mendoj se nuk ka njeri i cili nuk e ka shijuar dhembjen e dhëmballës, e cila e copëton trurin dhe sikur sharra e çan kokën. Ose shtangimin në veshkë, dhembje koke të rëndë, dhembje në kërcë, ose tubrekulozën e eshtrave, e këto janë lloje të dhembjeve të skëterrës, i njohin vetëm ata të cilët janë fatkeq, që t’i shijojnë. Vizita e shkurtër repartit të spitalit Kasru-l-Ajn(ne Kajro) do ta bindë vizitorin se ekziston kontrast i madh ndërmjet njeriut të djegur të deformuar të mbështjellë me lidhësa, i cili gjëmon, dhe njeriut i cili, në breg të Nilit, e pi një filxhan çaj, dëfrehet dhe kënaqet pranë bukuroshes e cila e argëton.
Dënimi është realitet konkret dhe njeriu i është nënshtruar forcës, e cila është më e fortë se ai dhe ai nuk ka mundësi që t’i shmanget shtrëngimit të asaj fuqie. Për ne është e barabartë se këtë fuqi besimtari a e quan të “All-llahut” ose ateisti “të natyrës”, “ligje të natyrës” ose “ligj kryesor”. Kjo shmangie e emrit të vërtetë s’është asgjë tjetër veçse lojë fjalësh sofistike. Me rëndësi është se ka qenë i detyruar ta pranojë se ekziston fuqia mbi fuqinë e njeriut dhe ndodhitë, dhe se kjo fuqi dënon dhe vë në sprova.
Njerëzit e ndijshëm, të cilët lebetiten në përfytyrimin e All-llahut si tirani i cili na ndëshkon, do t’i përkujtojmë në atë ç’kanë vepruar disa sundues kur armiqtë e tyre i gjykonin me të ngulur në hu…, do t’i përkujtonim në atë çka bërë xhelati të cilit i qe besuar ekzekutimi i dënimit. Ai sakrificën do ta vënte në bark dhe në pjesën e mbrapme të trupit do t’ia ngulte hurin, i cili në maje ka qenë i mbushur me gozhda. Xhelati hurin shkallërisht do ta ngallmonte ashtu që t’ia shqyente organet e brendshme në tërësi dhe huri të dalë te qafa e sakrificës. Detyra e xhelatit ka qenë që sakrificën ta mbajë sa më gjatë gjallë, deri sa huri të dalë në qafë, në mënyrë që t’i ndjejë të gjitha dhembjet e domosdoshme. Ende më rëndë se kjo është të verbuarit e robërve me hekur të skuqur.
A mundemi të supozojmë se All-llahu (xh. sh.) tiranëve të tillë do t’u përgatisë koktej sepse All-llahu është i dhembshëm dhe i mëshirshëm?
Jo, por skëterrë – kur tashmë nuk ka ekzistuar mjet tjetër që të tillët ta njohin dhe të binden se ekziston Zoti i drejtë – është pika skajore, e fundit e mëshirës.
Në të vërtetë, ky ndëshkim është mëshirë duke e marrë parasysh se kjo është masë edukative dhe këshilluese për ate i cili këtë e ka refuzuar të mësojë prej të gjitha librave të Zotit dhe prej lajmëtarëve të fesë (rusul), për ata të cilët i kanë mohuar edhe njohjet primare të arsyes dhe aksioneve të njeriut.
A është e drejtë që Hitleri, në Luftën e Dytë Botërore, të mbysë njëzet milionë njerëz, që njerëzit e tij ta rrjepin lëkurën nga robërit, që mijëra njerëzve t’u zihet fryma në gypat e gasit dhe t’i djegë në furra dhe që, në çastin e kapitullimit, duke ikur nga pasojat e veprave të veta të këqija, të bëjë vetëvrasje?
Vetëm dis’harmonia dhe paqëllimësia e tërësishme e kësaj bote dhe papërshtatshmëritë e saj mund ta shpëtojnë këtë doras total nga mëkati i tij.
Me fjalë të tjera, çdo gjë që na rrethon, në këtë rruzull përkryeshmërisht të rregulluar e të bukur, nuk flet mbi dis’harmoninë, të gjitha, prej yjv e më të mëdhenj e deri te atomi më i imtë, flasin mbi rendin dhe rregullin. Për këtë, All-llahu nuk do të ishte i Mëshirshëm, as që do të jetë i drejtë, përveç nëse këtë njeri do ta vinte në ambisin e veprave të këqija të tij.
Njeriu i mençur, subtil dhe i arsyeshëm nuk duhet të filozofojë që ta kuptojë vërtetësinë e dënimit. Ai, së shpejti, edhe do ta zbulojë arsyetimin e këtij dënimi në vetvete, në vetëdijen e vet, në sytë e mëkatarit, në shikimet e dorasve, në lotët e fatligëve, në dhembjet e të pezmatua rve, në nënçmimet e të zënëve robër, në tiraninë e ngadhënjyesit, në gurgullimin (gërhatjen) e atyre që vdesin. I tilli, kur ta përfshijë ndjenja e pendimit – e pendimi në çastin e mëkatit është zëri i të vërtetës – do ta kuptojë esencën e dënimit (adhâb) dhe dhënies së llogarisë (hisâb). Kjo llogari me vetveten, ky është kijamet në miniaturë, skëterra më e vogël, kjo, në mënyrë plastike thënë maketa e ditës së Gjykimit. Kjo është drita që jep shënjë në rrezik, e cila ndizet në shpirtrat tonë të tregojë se veprat do të maten, se ekziston e vërteta dhe e pavërteta dhe, kush është në rrugën drejtë edhe zemrën do ta ketë të qetë, e kush është në rrugën e shtrembër do të jetë greminën e pendimit dhe me zemër të zhgënjyer e të dëshpëruar.
Dënimi i kësaj bote është gjithnjë masë edukative, qoftë se ka të bëjë me individin ose popullin. Humbja më 1967 në Sinaj(Egjipti nga Izraeli, Alko)ka qenë leksion , mësim, sikur që ngelja e nxënësit në shkollë është mësim. Gjithashtu dhembjet e të sëmurëve dhe shëndeti i dobët, në krahasim me njeriun i cili ka jetuar jonormalisht – është dëfryer në luksoz dhe bollëk – janë mësim.
Vuajtja ia heq ndryshkun dhe korozionin shpirtit dhe i jep shkëlqim metalit të tij.
Më në fund, nuk dimë asnjë të dërguar (nebij), as reformator (muslih), as artist (fennân) ose gjeni (abkarij), e që nuk i ka shijuar vuajtjen më të rëndë qoftë se ka të bëjë me sëmundjen, varfërinë ose internimin.
Vuajtja, e shikuar nga ky kënd, është mëshirë dhe ajo, në këtë rast, paraqet tatim të obligueshëm, dhuratë e cila paguhet për kalim në shkallën më kualitative.
Nëse, nganjëherë, nuk mundemi ta zbulojmë enigmën e mësimit dhe urtësisë së dënimit, kjo është për atë që nuk kemi mundur ta kuptojmë as ta njohim tërë rrëfimin, por vetëm atë epizodë e cila është ndërmjet kllapave dhe të cilën e quajmë të kësaj bote. Por, ajo që ka ndodhur para kësaj dhe që do të ndodhë pas kësaj, kjo për ne është transcendentale, e panjohura sekrete. Për këtë, në lidhje me këtë, duhet të heshtim me respekt dhe që mbi këtë të mos i shfaqim mendimet tona.
Çfarë do të jetë dënimi pas ringjalljes (ba’th), ne mbi këtë nuk mundemi të detajizojmë, sepse çdo gjë që është e lidhur me Ahiretin është transcendentale. Është e lejuar të parashtrojmë se ajo që në këtë kuptim është thënë në librat e shenjtë në mënyrë alegorike dhe në aluzione, është e ngjashme me atë sikur t’i flasim fëmijës mbi kënaqësitë e marrëdhënieve seksuale, të cilat mund t’i përjetojë vetëm në moshën madhore, sepse në fjalorin e tij fëmijëror nuk mundemi të gjejmë nocion adekuat. Kështu diç e ngjashme është edhe me xhennetin (parajsën) dhe xhehennemin (skëterrën). Me fjalë tjera, përvojat me këto dy nocione, në lidhje me ne, janë transcendentale dhe është e pamundur të përshkruhen me fjalët e përvojës së kësaj bote. Krejt që në këtë aspekt mund të bëhet, kjo është që përafërsisht të përshkruhen, siç është përshkrimi i zjarrit ose parqeve të mrrekullueshme përfundi të cilave rrjedhin lumenjtë; e, në të vërtetë, ç’do të ndodhë, kjo është mbi të gjitha këto përshkrime të përafërsishme, këto janë gjëra dhe fenomene të cilat s’i ka parë syri i njeriut, as s’i kanë rënë ndërmend njeriut. Vetëm se sigurisht mund të thuhet se skëterra është vuajtja më e madhe shpirtërore dhe fizike e cila mund të përjetohet dhe se parajsa është përjetimi më i madh fizik dhe shpirtëror i begative dhe kënaqësive.
Sufitë thonë se xhehennemi është vend i largësisë dhe i izoluar prej All-llahut, e xhenneti vend i afërsisë së Tij dhe gjithë asaj që kjo afërsi e bart me vete: fatin të cilin është e pamundur të përshkruhet.
“Ai i cili në këtë botë ka qenë i verbër, ai edhe në botën tjetër do të jetë i verbër edhe më rrugëhumbur”. (El-Isrâ, 72).
Verbëria, në këtë rast nënkupton zemrën e verbër, mosaftësinë për ta vrojtuar të vërtetën.
Në të vërtetë, ky është shkallëzim dhe krahasim ndërmjet të verbërit dhe njeriut që sheh, atij që është në rrugë të drejtë dhe atij në rrugë të shtrembët. Mirëpo, në Ahiret këto kontraste do të jenë shumë më të mëdha.
“Shiko se si disave iu japim përparësi ndaj disave; e në Ahiret, dallimi në shkallë dhe prioritet do të jetë, vërtet i madh”. (El-Isrâ, 21).
Dallimet do të jenë aq të mëdha saqë gjendja e njeriut nëshkallën e ulët do të jetë sikurse po digjet në zjarr, edhe më keq.
Ky është i njëjti po ai ligj i shkallëzimit i cili dominon në tërë botën fenomenale, qoftë që ka të bëjë me këtë apo jetën pas vdekjes, të njeriut apo hyjnisë, për shqisat tona me botën e dukshme apo të padukshme. Çdo gjë do ta ketë gradën e vet dhe meritën e vet. Dy persona nuk do të nivelizohen.
Kalimi prej shkallës në shkallë do të jetë vetëm në bazë të angazhimit, veprës, përvojës dhe vuajtjes. Së këndejmi edhe konkludimi se në jetën pas vdekjes në shkallën më të ulët do të jetë ai, verbëria zemrore e të cilit në këtë botë ka qenë më e madhe.
Në këtë është esenca e drejtësisë: që çdo njeri të vendoset në vendin, kategorinë dhe meritën e vet. Ai i cili në këtë botë përjeton tirani, do të fitojë në jetën pas vdekjes kënaqësi.
Drejtësia e marrë do të konpensohet.
Dënimi (adhâb) kështu i kuptuar, në të vërtetë është drejtësi, e shpërblimi (thevâb) gjithashtu është drejtësi, e të dyjat janë rezultate të domosdoshmërisë. Kjo është e ngjashme sikur kur themi se prej çelikut më të fortë të konstruktohet motori, prej materies së butë të kauçukut të fabrikohen gomat e forta automobilistike, prej melekuqes së lirë fshisa, prej pambukut kualitativ jastëkët, e prej atij kuantitativ – pejëzat për gypat e kanalizimit.
Këto janë aksionet për të cilat na flasin instikti dhe logjika e arsyes. Këtyre konkludimeve nuk u nevojiten shkrimet elokuente filozofike as arsyetime të veçanta.
Së këndejmi, edhe konfirmimi se të gjitha fetë janë manifestim i të natyrshmes, jokontestueshmes, edhe ai nuk mund të rrëzohet. Për këtë mësimet e tyre janë e vërtetë absolute, të pranueshme me arsye të pastër të cilën nuk e ka shtrembëruar filozofia dhe sofizmi i izoluar, kjo është arsyeja e cila e ka ruajtur urtësinë, mendjemprehtësinë e vet dhe nuk është e ngarkuar me kryeneçësi dhe mendjemadhësi. Për këtë sufij-a (mistiku) edhe thotë se All-llahu s’është i nevojshëm për argumente, porse All-llahu është argument me të cilin çdo gjë tjetër argumentohet. Me të ekzistuarit, dhe domosdoshmërinë e All-llahut e definojmë dhe e njohim ndryshmërinë (kontingjencën). Ai është substancë me të cilën e njohim nduarnduarshmërinë fenomenale. Ai është l o g o s4 nëpërmjet të cilit e mësojmë urtësinë e kësaj bote kalimtare.
Intelekti (akl) i cili kërkon argument për të ekzistuarit e All-llahut, ky është intelekti i cili ka pushuar të mendojë, sepse drita na i zbulon gjërat dhe na tregon për to. Mirëpo, gjërat e ndriçuara nuk janë argumenti jonë për dritën, – në të kundërtën do të ngatërroheshin premisat, si ndokush që gjatë ditës udhëton dhe pastaj pyet: “Ku e ke argumentin se është ditë? Ma konfirmo këtë me argument?!”
Do të vërenim edhe këtë se njeriu i cili e ka humbur pastërtinë e karakterit dhe dëlirësinë e zemrës, është i humbur. Të tillit nuk i mbetet asgjë tjetër, veçse të polemizojë. I tilli e ka humbur çdo gjë. Ai vazhdimisht do të endet dhe kurrë në cak nuk do të arrijë.
Atij që do të ishte kundër dënimit në këtë botë, i cili tronditet, zemërohet dhe e mallkon jetën dhe konfirmon se kjo është jetë e cila nuk mund të durohet, se ai e refuzon, se askush nuk e ka konsultuar para se që është lindur, ose me dhunë është krijuar, se me dhunë është gjykuar në vuajtje dhe se tërë kjo paraqet tirani eklatante, do t’i thonim se të refuzuarit e këtillë (të jetës) me pakënaqësi, është i ngjashëm me artistin që e ka rolin në dramën e cila kërkon që artisti çdo ditë para shikuesve, të pranojë goditje dhe ta shkelin.
Sikur, për shembull, ky ta kishte humbur memorien dhe në shiritin filmik nga jeta e vet ta shohë vetëm këtë rol të cilin ai, si prerje nga tërësia, e luan çdo ditë në skenë, ai së shpejti do të protestonte duke refuzuar të durojë mundime dhe do të thoshte se askush nuk e ka konsultuar, se me dhunë është krijuar, se tiranisht është gjykuar të vuajë, se pa shkak të arsyeshëm para opinionit është nënçmuar dhe se në këtë botë është pa vullnetin e vet të lirë.
Ky artist harron se para fillimit të programit, ka ekzistuar kontrata. Ka paraprirë obligimi prej regjisorit dhe artisti e ka pranuar këtë obligim, e pastaj është obliguar dhe ka kontraktuar se obligimet do t’i kryejë. Krejt kjo ka ndodhur në liri të plotë para se të ketë filluar programi dhe artisti vullnetarisht e ka pranuar rolin e vet 5. Madje e ka pëlqyer rolin e vet dhe është orvatur që ta luajë.
Mirëpo, artisti, para se të ketë dalur në skenë, krejtësisht ka harruar periodën e vet kohore. Për këtë jeta e tij, me obligimet dhe dhembjet e tij është shndërruar në pikëpyetje dhe misterie të pakuptueshme.
Kështu do të sillet njeriu i cili merr me mend se jeta e tij e tërësishme është përfshirë në ekzistencën fizike, në këto disa çaste të kësaj bote, dhe se do të zhduket dhe mbarojë në tokë, dhe se nuk do të ketë kurrfarë ekzistence tjetër përveç kësaj tredimensionale në skenën e kësaj bote.
Ky njeri ka harruar se ka qenë shpirt (ruh)6 në botën e All-llahut, se në botë ka ardhur me detyrë, se vullnetarisht e ka pranuar këtë obligim dhe se ndërmjet tij dhe krijuesit të tij (regjisorit më të madh të dramës në botën fenomenale) janë bërë kontratat dhe obligimet, se pas dramës së luajtur fenomenale – botërore të kësaj jete, do të pasojë ringjallja (ba’th) dhe dhënia e llogarisë (hisâb), dhe se pas lojës së përfunduar kritikët do ta japin fjalën e vet. A ka fituar artisti në popullaritet apo ka humbur në sytë e tyre. Ka të bëjë me harresën, mospërfilljen dhe shikimin e ngushtë, të kufizuar i cili përfytyron se kjo botë është çdo gjë. Kjo është ajo imagjinatë e cila na mashtron dhe na shpie në dilemë, para çështjeve të dënimit të keqes dhe të dhembjes.
Së këndejmi, edhe erdhi emri për Kur’anin se është Vërejtje, Përkujtim (Paralajmërim), Sjellje ndërmend, mësim për të arsyeshmit, mençurit. Mandej edhe i dërguari i Zotit është qortues, përkujtues:
“Tërhiqua vërejtjen!, ti je vetëm qortues, e jo detyrues”! (El-Gashjje, 22)
Bota nuk është tërë rrëfimi. Ajo është vetëm akt, pjesë e dramës. Fillimi i rrëfimit ka lindur para lindjes dhe ai vazhdon pas vdekjes.
Në shikimin e këtillë përfshirës dënimi e ka domethënien e vet. Kështu dënimi në këtë botë fiton domethënie të mëshirës së të Mëshirshmit me të cilën Ai na paralajmëron që të mos bijmë në neglizhencë. Kjo është përpjekje që të zgjohemi, t’i angazhojmë shqisat, që arsyeja të kërkojë përgjigje. Kjo është vërejtje permanente që kjo botë s’do të jetë parajsë, as që kjo mund të jetë. Ajo është vetëm episodë. Dhe se dhënia pas kënaqësive të kësaj bote e orienton të zhyturin e tillë në neglizhencë dhe apati shkatërrimtare.
Pra, ka të bëjë me dënimin sa për sy e faqe i cili, në esencë, është mëshirë. Sa i përket dënimit në Ahiret, ai është njohje dhe përjetimi i të vërtetës dhe drejtësisë absolute të cilës nuk do t’i shpëtojë “atomi i të mirës, as atomi i të keqes”, e kjo është “jekin”, dije autentike mbi rendin e përgjithshëm të rregullatorit i cili çdo gjë aq shkëlqyeshëm e ka krijuar.
“Wa’bud rabbeke hattâ je’tijeke-l-jekin” (El-Hixher, 99).
“Adhuroje krijuesin tënd deri sa të vijë jekini” e “jekin” këtu do të thotë vdekje dhe ajo që pason pas saj.
