Dr Mustafa Mahmud
Kush e ka parë macen e cila, që njerëzit rreth tryezës të mos e vërejnë, përvidhet dhe me gojë zgjatet që ta grabisë një copëz peshku, – ai që e ka parë këtë pamje dhe ka shikuar në sytë e maces në çastin e “vjedhjes”, kurrë nuk do ta harrojë shprehjen (çehren) e shikimit të saj plot ndjenjë për mëkatin e bërë.
Pra, macja, shtazë memece, ka ndjenjë të pashpjegueshme se ka bërë shkeljen e ligjit dhe ka gabuar, kur të ndëshkohet dhe merr goditjen në kokë, ulë sytë dhe kokën sikur kupton se e ka pësuar atë që e ka merituar. Kjo ndjenjë, është instinkt primitiv të cilin All-llahu e ka komponuar në indin e krijesës. Kjo, në të vërtetë, është ndjenja primitive morale, gjurmët e së cilës i takojmë madje edhe te shtazët memece.
Ose, ta marrim për shembull qenin i cili, kur e kryen nevojën “i turpëruar” me aktin e vet, e gërvisht dheun mbi atë që ka bërë në mënyrë që ta fshehë nga sytë. Edhe këtu ka të bëjë me shtypjen instinktive e cila tregon në ndjenjën mbi të shëmtuarën dhe reagimin e shpejtë që kjo të shmanget dhe fshihet. Edhe ky është manifestim i moralit kongenital (të lindur), i cili s’është arritur me njohje, mësim as me dresurë. Ky është fenomen natyral me të cilin lindin të gjithë qentë.
Diç e ngjashme ndodh edhe me devenë e tronditur të cilën pronari, përkundër durimit dhe qëndresës së saj të gjatë, vazhdimisht e ka nënçmuar. Ose, për, shembull krenaria e luanit i cili refuzon që sakrificën e vet në mënyrë të pabesë nga shpina ta sulmojë. Për këtë gjithnjë e sulmon përpara dhe haptas. Edhe diçka: luani sulmon vetëm që të hajë, e nuk e mundon që të hajë dhe shqyejë sakrificën, por vetëm kur uritet. Të gjitha këto lindshmëri morale janë të përmbajtura në esencën e qenieve dhe shtazëve. Ose, ta marrim për shembull lojalitetin bashkëshortor te pëllumbi. Ose, besnikërinë e jetës në bashkësi te shtazët të cilat jetojnë në kope.
Këtu ka të bëjë me parimet themelore – origjinale të ndjesisë së ndërgjegjes, të cilën e zbulojmë edhe nën lëkurën edhe në gjakun tonë, e të cilën nuk na ka mësuar mësuesi, por ajo me ne është e lindur. Kjo është ajo ndjenja e lindur e përgjegjësisë të cilën e ndjejmë kur hamendemi a të punojmë diç apo jo, ose ajo ndjesia e mundimshme, e vështirë, të cilën e përjetojmë gjatë hapave të ndërmarë, e që nuk jemi të sigurt se a jemi sjellë korrekt ose, përfundimisht, ndiesia e pendimit të cilën e kemi, pasi të konstantojmë se kemi gabuar.
Kjo ndjesi e brendshme, instinkt, i cili është i përbashkët edhe për njeriun e civilizuar edhe primitiv, fëmijën dhe të rriturin, është dëshmi mbi ekzistimin e ndjesisë së ligjësisë dhe rendit (në këtë botë) dhe se do të pasojë llogaria dhe drejtësia definitive, dhe se prej çdo njeriu kërkohet drejtësia, sikur edhe këtë që të ketë të drejtë që mbi të të aplikohet. Kjo ndjesi te ne është kongenitale, natyrale, ajo del prej vetë natyrës sonë, atë te ne Krijuesi e ka mbjellë.
Nëse kundrojmë në botën materiale, e cila është e përbërë prej grimcave më të imëta deri te galaksitë e pafund, do të konstatojmë se e gjithë kjo në mënyrë precize e aritmetike lëviz në bazë të ligjësive të caktuara. E madje edhe elektroni, në bërthamën e atomit, nuk e ndërron rrethin e lëvizjes derisa nuk e lë ose merr barrën e cila i përgjigjet forcës së translokimit të tij. Në rastin konkret sikur elektroni është udhëtari në tren i cili nuk mund të hyjë në tren para se ta paguajë biletën për vozitje.
Të formuarit e yjeve dhe zhdukja e tyre gjithashtu u nënshtrohen ligjësive dhe shkaqeve të caktuara. Të lëvizurit e planetëve në fushat gravituese e ka ligjin e vet të proporcioneve.
Të transformuarit e materies në forcë, ose masës diellore në dritë, e ka reciprocitetin e vet. Drita e ka shpejtësinë e vet të lëvizjes. Çdo valë elektrike e ka gjatësinë, shpejtësinë dhe tensionin e vet, e çdo metal spektrin e vet dhe vijat observuese të cilat e karakterizojnë, e njihen nëpërmjet spektrometrit. Po ashtu, çdo metal, varësisht nga temperatura, tkurret ose bymehet (dilatohet). Çdo metal e ka masën, dendësinë, peshën e vet të rëndomtë dhe atomike, veçantitë dhe kualitetet e veta.
Ajnshtajni ka konstatuar se ekziston lidhja ndërmjet vëllimit, masës së trupit dhe shpejtësisë së tij, ndërmjet kohës dhe rendit të lëvizjes brenda një grumbulli lëvizës, ndërmjet kohës dhe hapësirës(1).
Materien, për shkak të mesatares së shpejtësisë së pjesëve të saj, e ndajmë në të ngurtë, lëngët dhe gaztë. Sepse, ngrohtësia e shpejton këtë lëvizje dhe kjo ka mundësi t’i shkrijë trupat e ngurtë dhe t’i shndërrojë në të lëngët, e kur të vijë deri te avullimi i shndërron në të gaztë.
Edhe elektriciteti krijohet në bazë të ligjësisë. Tensioni elektrik, fuqia e tij, lind në bazë të tërheqjes dhe dëbimit.
Gravitacioni dhe tërheqshmëria e secillit yll varet nga vëllimi dhe madhësia e tij.
Tërmetet të cilat, në shikim të parë, na duken jo të rregullt dhe kaotikë, edhe ata e kanë ligjësinë e vet të krijimit, i kanë brezet e veta dhe të ashtuquajturat drejtimet lëkundëse në të cilat ndodhin dhe është e mundur, për së gjati dhe për së gjeri rruzulli tokësor, të bëhet harta e zonave të tërmeteve.
Pra, tërë gjithësia s’është asgjë tjetër përpos shumë e rregullave dhe ligjësive precize e fiktive të cilat nuk mund të tradhëtojnë dhe gënjejnë – mashtrojnë.
Sigurisht se dikush do të vërejë: “E ç’mendoni mbi mashtrimet dhe gënjimet tona njerëzore, mbi luftërat, tiranitë, anarkinë dhe mbi vrasjet reciproke tradhtare dhe armiqësore – ku është këtu rendi dhe ligjësia?
Në këtë vërejtje do të përgjigjem se kjo është çështje tjetër. Me fjalë tjera, ajo që ndodh midis nesh, në shoqërinë njerëzore, kjo është për atë sepse All-llahu na ka bërë përfaqësues (halife) në Tokë, na ka dhënë të drejtën e udhëheqjes dhe lirinë e aksionit. All-llahu na ofroi neve emanetin dhe ne e pranuam(2).
Domethënia e dhënies së lirisë do të thotë se na ka dhënë mundësi të gabojmë dhe të sillemi në mënyrë korrekte. Për këtë çdo gjë që e shohim në këtë botë njerëzore, kjo është pasojë, rezultat i asaj lirie të cilën e kemi keqpërdorur. Prandaj, anarkia e theksuar është rezultat i veprimit tonë të lirë njerëzor. Përkundarazi, qenësia e botës është kulminacioni i rendit dhe ligjësisë precize. Po të kishte dashur All-llahu ka mundur, gjithashtu, që detyrimisht të na nënshtrojë ndaj atij rendi dhe ligjësie siç e ka bërë këtë me malet, detet, yjet dhe gjithësinë. Mirëpo, Ai ka vendosur që të na kursejë nga detyrimi dhe me këtë ta plotësojë drejtësinë e vet; që çdo njeri vullnetarisht të veprojë dhe me veprën e vet vetveten ta kualifikojë.
———————————————————————————————–
1)Ajnshtajni (Albert Einstein, 1789 – 1955), themelues i teorisë së relativitetit, sipas të cilit madhësitë hapësinore dhe kohore janë vetëm madhësi relative, dhe se as nuk mund të përcaktohen pavarësisht njëra prej tjetrës.
2)Autori këtu aludon në ajetin Kur’anor: “Ne qiejve, tokës dhe maleve ua ofruam emanetin (të sundojnë), e ata u ngurruan nga ky (obligim); atë e pranoi njeriu”. (El-Ahzab, 72).
All-llahu kështu ka vepruar që drejtësia, kur të ringjallemi, të jetë e tërësishme, e kjo ringjallje sipas meritave do të shkallëzohet: çdokujt do t’i jepet e drejta e tij dhe të gjitha gjërat do të vendosen në vendet e veta.
E jeta vazhdon. Vetëm duhet përmendur se jeta në këtë botën tonë, në të vërtetë, s’është mbarë tërësia jetësore. Thënë më tekstualisht, periudha kohore, epizodike e tiranisë dhe disharmonisë së kësaj bote, është periudhë e cila e ka shpjegimin dhe shkaqet e veta, sepse ajo, duke konsideruar se është periudhë e provimit për jetën e amshueshme e cila do të pasojë, është sikurse edhe vetë drejtësia.
Periudha jonë kohore e kësaj bote është vendosur në rrethojë (kllapa) në raport me kohën, para dhe pas saj. Kjo nuk e prezenton realitetin e tërësishëm (jetësor) e as rrëfimin e tij të tërësishëm. Kjo është vetëm kaptinë e vogël e romanit i cili i ka kaptinat e veta të shumënumërta.
Njeriu instiktivisht e mësoi të vërtetën e inkarnimit, ringjalljes. Atë e kuptoi edhe njeriu primitiv. Mbi këtë kanë folur edhe të dërguarit e Zotit si mbi gjërat transcendentale (3), të gajbit (fshehtës).
Se do të pasojë jeta pas vdekjes na flet arsyeja, e edhe shkenca e cila mësoi se njeriu është prej trupit dhe shpirtit, siç e theksuam këtë më parë. Kemi konstatuar se njeriu, përkundër valës së ndryshimeve kohore të cilat e rrethojnë, me ndjenjën e brendshme të tillë vazhdimisht e përjeton prezencën e shprtit. E kjo ndjenjë e përkujton njeriun se në vetë atë ekziston shpirti, qenësia, e cila është e e pandryshueshme, jashtëkohore, e pashkatërrueshme dhe e pavdekshme.
E edhe filozofët siç janë Emanuel Kanti, Henri Bergsoni dhe Soren Kjerkegordi(4)erdhën deri te përfundimi se shpirti ekziston dhe se ringjallja do të pasojë.
Në veprën “Republika e Platonit” ekziston fragmenti i shkëlqyeshëm mbi përhershmërinë e shpirtit (5).
Prandaj, ringjallja është realitet i cili u është imponuar edhe mendjeve më të mëdha dhe më të vogla njërëzore, e në filozofi paraqitet si aksiomë e cila vështirë mund të kontestohet. Mirëpo, sipas mendimit tim, argumenti më i rëndësishëm për ringjalljen është ajo ndjenja e brendshme, e thellë intuitive me të cilën të gjithë lindemi dhe sipas saj veprojmë. Sepse, në gjithësi ekzistojnë rendi preciz, ligjësia dhe drejtësia. Në realizimin e kësaj drejtësie e detyrojmë vetveten, e kërkojmë edhe nga të tjerët të jenë të drejtë. E bëjmë këtë natyrshëm, instinktivisht, Digjemi kur kjo drejtësi nuk realizohet. Luftojmë e edhe vdesim në realizimin e drejtësisë. Por, në fund, kurrë nuk e realizuam këtë drejtësi. Kjo do të thotë se drejtësia në ndonjë mënyrë, kurdo qoftë kjo, do të realizohet, sepse kjo është e vërteta absolute e cila në mënyrë permanente i është imponuar arsyes dhe ndërgjegjes sonë. Tjetër çështje është që ne nuk po vërejmë se kjo drejtësi po realizohet në këtë botë. Kjo është për këtë që ne nuk po mundemi tërësisht t’i observojmë gjërat, e përveç kësaj bota jonë fenomenale, ndijore nuk është e vërteta e tërë.
——————————————————————————————–
(3)-Transcendenca (transscendentia), kapërcimi i kufijve empirike, ajo që është në anën tjetër të përvojës; në arabishte barasvlera më adekuate është termi “gajb”.
(4)-Kanti (Emanuel Kant, 1724 – 1804), karakteristika parësore e filozofisë së tij është dallimi i formës prej objektit të perceptimit, apriores dhe aposteriores. Ai e pranon ekzistimin e sendeve pavarësisht nga vetëdija jonë.
– Kjerkegordi (Soren Kierkegaard, 1813 – 1855), “ekzistencën” e konsideron fundament të të ashtuquajturës “filozofi ekzistencialiste”. Ai mendon se “religjioni është objekt i mendimit ekzistencialist, pasi që vjen prej shpirtit”.
– Bergsoni (Henry Bergson, 1859 – 1941), i takon traditës irracionaliste, përkatësisht filozofisë së jetës. Në qendër të preokupimeve të këtij filozofi janë fenomenet e jetës dhe lirisë… Si kundërveprim ndaj “fuqisë destruktive të arsyes” ky e rekomandon religjionin. Filozofia e tij intuicionaliste kaloi në sulm kundër arsyes dhe materializmit, dhe rezultatet e saj kanë qenë religjioni dhe misticizmi.
(5)-Platoni (Platon, 427 – 347 p. e. r.), mësuesi i Aristotelit. Filozofia e tij paraqet apogjenë e mendimit filozofik grek, veçanërisht në nocionin e idesë, sipas të kuptuarit tjetër idetë e Platonit janë qenie transcendentale, dmth. qenie të cilat ekzistojnë jashtë hapësirës dhe kohës.
Nëse sendet kështu nuk i kuptojmë, si ta shpjegojmë atëherë reagimin tonë të ashpër kur e shohim padrejtësinë? Përse prej të tjerëve kërkojmë të jenë të drejtë? Përse luftojmë me mish e shpirt që të realizojmë diç që nuk ekziston dhe hidhërohemi që nuk po realizohet?
Mendimtari e filozofi idian Vahiduddin Hani pohon: “Nëse etja për ujë na dëshmon në ekzistencën e tij, gjithashtu edhe etja për drejtësi medoemos dëshmon ekzistencën e saj. Dhe, pasi që drejtësi ideale në këtë botë nuk ka, kjo është dëshmi në ekzistimin e botës tjetër në të cilën ajo do të realizohet”.
Ndjenja jonë e brendshme, natyrore është argument kategorik se drejtësia, edhe pse ne sot nuk po e shohim, ekziston. Ne nesër do ta shohim. Kjo është bindje e cila buron prej brendisë sonë, e vërteta intuitivisht e inspiruar.
Intuita dhe natyra e pastër janë pjesë përbërëse të natyrës sonë të përkryer e cila nuk mashtron as nuk gënjen. Ky është një prej ligjeve të shumënumërta me të cilën është rreguluar kjo ekzistencë.
Ndoshta dikush do të vërejë: “Ta lëmë anash bashkësinë njerëzore dhe të pyetemi përse All-llahu derrin e krijoi derr, qenin qen, e insektin insekt? Ç’kanë gabuar këto qenie që të krijohen aq të mjera? Ku është këtu drejtësia? Ose, nëse Allllahu do t’i ringjallë të gjitha qeniet me shpirt, përse nuk do ta ringjallë edhe majmunin edhe qenin edhe derrin?”
Pyetja është me vend, por e shtron arsyeja e cila e di vetëm një pjesë të rastit gjyqësor, ose vetëm një rend të materialit hetues dhe krahas kësaj shpejton të kuptojë aktgjykimin gjyqësor dhe arsyetimin e tij.
Është fakt se të gjitha qeniet shtazore e kanë shpirtin e vet. All-llahu për çdo shpirt e ka zgjedhur formën materiale të cilën ai edhe e meriton. Për këtë edhe All-llahu e krijoi derrin derr për atë se është derr dhe për shpirtin e tij e dha formën materiale të derrit. Ne asgjë nuk dimë mbi shpirtin e derrit para se All-llahu ta ketë frymëzuar në formën e tij materiale të derrit. Nuk e dimë pse, as kur në këtë mënyrë ka pasuar krijimi. E tërë që ka qenë para krijimit, për ne është e panjohur. Gjithashtu e panjohur na është ç’do të pasojë pas vdekjes.
Mirëpo, shkencëtarët si edhe Kur’ani, pohuan se ne, para lindjes kemi qenë pjesë përbërëse të një bote (e quajnë botë të atomit), e se pas vdekjes do të bëhemi botë tjetër. Jeta është e vazhdueshme dhe nuk ka vdekje. Ka të bëjë vetëm me transformimin dhe kalimin në pafund atje ku duke iu afruar All-llahut, do të ngrihemi dhe evoluojmë. Këtë kontinuitet e pranon edhe logjika njerëzore.
E drejtësia është e vërteta permanente të cilën All-llahu e ka mbjellë në natyrë dhe përbrendësen e njeriut, e madhe, siç është thënë kjo në fillim, edhe në instinktin shtazor. Kjo drejtësi, e vërtetë absolute, do të na thotë se të gjitha format materiale dhe shtazore janë merita të konfirmuara, të vërteta, por mbi detajet e tyre, ose çfarë kanë qenë më parë, asgjë nuk dimë. Instinktivisht konkludojmë se këto janë forma merituese që All-llahu e ka krijuar derrin derr sepse shpirti është i derrit, e edhe forma e tij, shpirtit të tillë i është përshtatur.
Në lidhje me ringjalljen e shtazëve Kur’ani këtë e konfirmon:
“Të gjitha shtazët që ecin nëpër Tokë dhe të gjitha shpezët që me krahët e tyre fluturojnë janë popuj (familje) sikur edhe ju njerëzit – Në Libër Ne asgjë se kemi lënë pa e përmendur – dhe do të tubohen (kthehen) pastaj para Zotit të tyre. “(El-En’âm, 38).
Këto qenie kanë shpirt dhe për këto Kur’ani thotë se, sikur edhe ne, do të ringjallen. Por, pas kësaj, çdo të ndodhë me ta, ku do të jenë dhe çfarë do të jetë fati i tyre, kjo është e panjohur, gajb dhe do të ishte kjo vetëm orvatje e kotë ta njohim tash për tash të panjohurën. Kjo është kureshtje mbi të cilën nuk mund të fitojmë përgjigje të kënaqshme.
Dhe jo vetëm kjo por edhe orvatja ta njohim një çast të jetës së kësaj bote në të tërësi, edhe kjo është dëshirë e kotë. Mirëpo, nëse e njohim (një pjesë të çastit) dhe me të medituar thellë mësojmë se drejtësia “është e vërtetë permanente dhe se All-llahu e ka mbjellë në natyrën tonë, në intuitën tonë, kemi mësuar mjaft sosh dhe njohur mjaft.
Mënyra me të cilën e njohëm All-llahun, të përshkruar në artikullin tonë të parë, se ky është intelekti gjithinkuadrues, universal, se Ai është Krijues, Inspirator i cili kujdeset për krijesat e veta, kështu duke e menduar kuptojmë si e ka komponuar All-llahu në krijesat e veta atë instinkt orientues, drejtërrëfyes. Ky është rezultat i kujdesit dhe drejtësisë së Tij: të krijojë krijesa dhe dritë e cila do t’ua ndriçojë drejtimin e lëvizjes.
Në këtë mënyrë do ta përvetësojmë të vërtetën se All-llahu ka dërguar lajmëtarë të fesë (enbijâ) dhe i frymëzoi me libra. Sepse, All-llahu pa këto nuk do të ishte Krijues, as Inspirator dhe Organizator.
Autenticitetin e librave të Zotit lehtë do ta argumentojmë me brendinë e tyre shkencore, zbulimet e tyre të transcendentales (gajb), me urtësi, legjislacione dhe me të vërteta të cilat nuk mund të jenë rezultat i angazhimit dhe njohjes individuale.
Që All-llahu të jetë Krijues (Hâlik), i Drejtë (Adil) dhe Inspirator (Mulhim) i rrugës jetësore (e kjo është pika qendrore e të gjitha feve), ai është pra fillim (i parahershëm) (mubdi) ide të cilën njeriu, pa hulumtime të veçanta, e përvetëson, e këtë të njëjtën ide na imponon natyrshmëria, intuita jonë. Çdo pohim tjetër është trillim i thjeshtë.
Përpjekjes, i cili synon kah ajo që ta hedhë poshtë këtë pohim, do t’i nevojitet angazhim i madh, inkonsekuencë dhe manovrim sofistik e edhe diskutim steril që, megjithatë, do të përfundojë me humbje. Përpjekja e tillë nuk do ta ketë bazën e vet të provës; ajo më tepër është rezultat i kokëfortësisë dhe kryeneçësisë sesa të menduarit objektiv dhe instinktit të pastër. Ky është rezultat i odisejadës sime ideore disavjeçare prej fillimit krenar në librin tim “All-llahu we-l-insân” (“All-llahu dhe njeriu”) deri te qëndrimi devocionues dhe pendues në dyert e Kur’anit, Tewratit (Torës) dhe Inxhilit (Ungjëllit).
Sipas mendimit tim nuk është religjioz njeriu i cili është fanatik, ekskluziv dhe mendon se i Dërguari i tij është i vetmi dhe se All-llahu nuk ka dërguar tjetër. Të prezentuarit e tillë të All-llahut është infantil dhe konservativ. Ajo e paraqet All-llahun si kryepar të ndonjë fisi. Ky është separatizëm, ekskluzivitet e jo religjiozitet. Të përfytyruarit e drejtë të All-llahut është se Ai është shpirtmadh, se të gjithëve u jep dhe të gjithëve u dërgon lajmëtar të fesë (rusul).
“Nuk ka pasur popull të cilit nuk i ka ardhur ai i cili i ka thirrur (tërhequr vërejtjen)”. “El-Fatir, 24).
“Ne çdo populli i kemi dërguar lajmëtar të fesë (resul)”. (En-Nahl, 36).
“E Zoti yt kurrë nuk i ka zhdukur vendbanimet deri sa në kryeqytetin e tyre nuk do ta dërgonte të dërguarin.” (El-Kasas. 59).
“… të dërguarë për të cilët tashmë më parë të kemi rrëfyer edhe të dërguarë për të cilët nuk të kemi rrëfyer”. (En-Nisa, 164).
Sipas këtyre, ajeteve të lartcituara, ndoshta edhe Budha, në kohën e tij, ka qenë i dërguar i Zotit, por se nuk është përmendur në Kur’an. Ndoshta edhe Ahnatoni, në kohën e tij, ka qenë i dërguar i Zotit, por versionet e mësimit të tij që sot na janë të njohura janë të shtrembëruara.
Për këtë All-llahu na urdhëroi Islamin si fe, sepse kjo është feja e vetme e cila i pranon të gjithë të dërguarit (rusul) dhe të gjithë lajmëtarët e fesë (enbijâ), të gjitha librat e Zotit, dhe e ka përfunduar fenë, ideshmërisht dhe legjislativisht, ia dha shpjegimin e saj burimor: se All-llahu është një, se është i Mëshirshëm, Inspirues se Ai është burimi i të gjitha instruksioneve prej Ademit deri te Muhammedi.
Shembulli më i mirë i sinqeritetit të vetëdijshëm fetar është vetëdija e njeriut siç është Gandi(6) Edhe pse është hindus ai në lutjet e tij citon fragmente nga Kur’ani, Tewrati dhe Inxhili dhe libri budhistik Dama Pada(7). Këtë e bën me respekt dhe përkushtueshëm dhe njëkohësisht beson në të gjithë të dërguarit e Zotit dhe librat e Tij, në një Krijues i cili i ka dërguar. Gandi ka jetuar ashtu siç ka folur. Jetën e ka kaluar në dashuri dhe paqe.
Fetë, nga aspekti dogmatik, janë të njëjta, edhe pse ndahen legjislativisht (kanonisht). Pra, Krijuesi është një, i Vetmi, sikur që janë edhe besimtarët ortodoksë e të përpiktë të të gjitha feve, bashkëfetarë. Sepse, njeriu i vërtetë religjioz nuk e prezenton All-llahun ashtu sikur vetëm atë ose grupin e tij e ka udhëzuar. All-llahu është, në të vërtetë dritë e gjithësisë dhe Tokës (nuru ssemâwti we -l-erdi), i mbërrijtshëm për çdokend që përpiqet ta njohë; i Gjithmëshirshëm, Mëshirues, Udhërrëfyes, Zbritës i revelatës në të gjitha epokat dhe kohët. Ky është imperativ i drejtësisë së Tij permanente dhe vetëm të kuptuarit e tillë të qenësisë së Tij është e denjë madhërisë së Tij, Hyjnore.
Pa të kuptuarit e këtillë të besimit gjithpërfshirës besimtari nuk mund të jetë (bëhet) religjioz. Fetë të cilat ndahen në sekte dhe njëra kundër tjetrës, në emër të fesë luftojnë – këta janë flamuj të rrejshëm të ngritur fetarë. Flamuri i tillë i ngritur është nacionalist, shovinist, racist. Këta janë flamujt e idhujtarisë paraislamike, flamujt e Ewsit dhe Hazrexhit(8). Odet e Antarit(9). Ata edhe pse parashtrojnë se luftojnë për All-llahun, në të vërtetë luftojnë për krenarinë e sëmurë dhe janë destinuar në shkatërrim, edhe ngadhënjyesit dhe të ngadhënjyerit. Ithtarët e flamujve të tillë janë politeiste: secili e ka idolin e vet ose, thënë edhe më mirë, ata e adhurojnë vetveten, kryelartësinë e vet, e jo All-llahun.
Adhurimi i All-llahut fillon me njohjen e Tij dhe madhërisë së Tij, e njohja e All-llahut fillon me njohjen e vetvetes dhe parëndësisë së vet. Kjo është rruga dhe shkalla nga e cila nisen udhëtarët në udhëtimin e tyre të madh deri te e vërteta.
__________________________________________________ ____
(6)-Gandi (Mohandas Karamqand Gandhi, 1869 – 1948), në botë më i njohur si Mahatma (“shpirti i madh”) Gandhi. me të kuptuarit e vetvetes (selfrealization), me të pamurit e Zotit fytyrë për fytyrë dhe me të arriturit e mokshës (çlirimit spiritual), parimet e tij themelore, i fitoi zemrat e miqve dhe armiqve, brenda dhe jashtë Indisë. Parimi i tij parësor në etikë është ahimsâ ose moskryerja e dhunës, jodetyrimi.
(7)-Sama-Padam (Dhamma-padam – “rruga e korrektësisë”) në këtë vepër janë përmbledhur 423 thënie të G. Budës në vargje të klasifikuara sipas përmbajtjes në 26 kaptina.
–Guatama Budha, rreth 558 – 478 p.r.r.(?), themelues i budizmit, më vonë religjionit budistik, i cili përbëhet prej dy pikave parësore: vuajtjes dhe shpëtimit. Jeta është vuajtje, shkaqet e vuajtjeve janë epshet, instinktet, të lirohesh prej këtyre do të thotë të lirohesh prej vuajtjeve, largimi absolut nga këto quhet nirvanë, gjendje ku “fiken” të gjitha kërkesat, fiket “uni” dhe lirohet shpirti nga materia.
(8)-Ewsi dhe Hazrexhi janë dy fiset e njohura në Medine me të cilat njihemi me ardhjen e Islamizmit këtu. Këto dy fise i përmend edhe Kur’ani, El-Bekare, 85.
(9)-Antari (Antara Ibn Shedâd, trimi legjendar paraislamik, poet i shprehjes së fuqishme, autor i Muâl-lakes.
